Jak informuje resort, celem przygotowanego projektu założeń jest zwiększenie efektywności procesu kontroli stosowania przez przedsiębiorców postanowień niedozwolonych w wykorzystywanych przez nich wzorcach umownych. Proponowane zmiany mają spowodować bardziej skuteczną eliminację z rynku postanowień niedozwolonych. Mają też służyć ograniczeniu liczby spraw wpływających do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyniku działań niektórych organizacji oraz prawników, którzy wnoszą powództwa o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone przede wszystkim w celach zarobkowych.
Rezygnacja z legitymacji czynnej osób fizycznych
Legitymację procesową do zainicjowania abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców umownych będzie przysługiwać następującym podmiotom: Prezesowi UOKiK, Komisji Nadzoru Finansowego, Prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesowi Urzędu Lotnictwa Cywilnego, Prezesowi Urzędu Transportu Kolejowego, Rzecznikowi Ubezpieczonych, Rzecznikowi Praw Pacjenta, powiatowym (miejskim) rzecznikom konsumentów oraz kwalifikowanym stowarzyszeniom konsumenckim wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego i do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.
Warunkiem wpisania organizacji konsumenckiej do rejestru będzie: posiadanie 1000 członków i działalność trwająca, co najmniej 2 lata. Co roku konieczna będzie weryfikacja liczby członków dokonywana na podstawie składanej do końca marca każdego roku przez stowarzyszenie listy członków. Wraz ze zaktualizowaną listą stowarzyszenie przedstawiałoby sprawozdanie z realizacji zadań związanych z ochroną konsumenta.
Zmiana trybu postępowania
Postępowanie sądowe, mające na celu abstrakcyjną kontrolę postanowień wzorców, będzie prowadzone w ramach postępowania nieprocesowego (teraz jest procesowe). Kontrola abstrakcyjna służy interesowi publicznemu (ochronie zbiorowego interesu konsumentów), a tryb nieprocesowy jest lepiej dostosowany do załatwiania spraw tego rodzaju. Tryb nieprocesowy charakteryzuje się bardziej aktywną rolą sądu, ograniczeniem lub wyłączeniem kontradyktoryjności i dyspozycyjności na rzecz elementów oficjalności i inkwizycyjności. Są to cechy pożądane z punktu widzenia sposobu ukształtowania postępowania sądowego, szczególnie w kontekście czynności dyspozycyjnych, gdzie zakłada się niedopuszczalność ugody lub uznania żądania.
Obowiązkowe uzasadnienie
Ze względu na publiczny charakter omawianej sprawy proponuje się także, aby w każdej sprawie sąd z urzędu sporządzał uzasadnienie orzeczenia. Obowiązek sporządzania z urzędu uzasadnienia orzeczeń przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma kluczowy charakter dla funkcjonowania nowych rozwiązań. Jest niezbędny m.in. ze względu na zakładane oddziaływanie na obrót. Ujawnienie, dlaczego postanowienie wzorca zostało – albo nie zostało – uznane za niedozwolone pełni funkcję informacyjną i przyczynia się do prawidłowego kształtowania działania przedsiębiorców. Pozwala im również ocenić dopuszczalność zastosowania postanowień tylko podobnych do uznanych za niedozwolone, a tym samym uniknąć ryzyk i kosztów związanych ze stosowaniem postanowień uznanych za niedozwolone. Brak de lege lata obowiązku uzasadnienia orzeczenia, w tym także uwzględniającego żądanie pozwu, powoduje, że wiele postanowień wpisanych do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest niezrozumiałych.
Moc wiążąca orzeczenia
Orzeczenie SOKiK stwierdzające, że postanowienie stosowane przez danego przedsiębiorcę jest niedozwolone, odnosić będzie skutek w stosunku do tego przedsiębiorcy i wszystkich konsumentów, którzy wcześniej zawarli z nim umowę na podstawie wzorca, z którego pochodzi postanowienie lub zawarli umowę z wykorzystaniem wzorca po wydaniu przez sąd postanowienia, ponieważ przedsiębiorca nie zaprzestał jego stosowania. Jednocześnie z tej samej normy wynikać będzie skutek powagi rzeczy osądzonej ww. orzeczenia wobec wszystkich podmiotów, które byłyby legitymowane do wystąpienia z wnioskiem, tak ażeby z tym samym żądaniem wobec tego samego przedsiębiorcy o zbadanie tego samego postanowienia wzorca nie występowała np. inna organizacja konsumencka tylko po to, aby uzyskać zasądzenie kosztów procesu. Stosowna norma będzie, zatem stanowić, że orzeczenie ma skutek wobec osób trzecich oraz przedsiębiorcy.
Rejestr bardziej funkcjonalny
Orzeczenie SOKiK stwierdzające, że postanowienie stosowane przez danego przedsiębiorcę jest niedozwolone, będzie miało skutek wobec wszystkich osób trzecich, – jako potencjalnych wnioskodawców – jak i wobec przedsiębiorcy, w stosunku, do którego zapadło – niezależnie od tego, czy niedozwolone postanowienie zostało wpisane do rejestru, czy też nie.
Zgodnie z postulowaną zmianą, wpis do rejestru będzie, więc czynnością techniczną, a wskazany skutek nastąpi już w momencie uprawomocnienia się orzeczenia.
Rejestr będzie bardziej przejrzysty i czytelny przez określone funkcjonalności (funkcje, cechy) systemu elektronicznego i uporządkowanie jego zawartości. W ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów zamieszczone zostaną uregulowania, zgodnie, z którymi Prezes UOKiK prowadzi rejestr postanowień uznanych za niedozwolone. Określone zostanie również, co w nim powinno się znajdować. Rejestr będzie jawny, dostępny – tak jak dotychczas – na stronie internetowej UOKiK.
Wszystkie postanowienia SOKiK-u wraz z uzasadnieniami, w tym także postanowienia oddalające wnioski, będą publikowane na stronie internetowej sądu, którą, w ramach dostępu do informacji publicznej, sąd obowiązany jest prowadzić jako organ administracji publicznej. Podobnie na stronach WWW Sądu Apelacyjnego w Warszawie oraz Sądu Najwyższego publikowane będą orzeczenia wydane na skutek zaskarżenia orzeczeń odpowiednio SOKiK i Sądu Apelacyjnego.
W rejestrze oprócz postanowienia uznanego za niedozwolone opublikowany będzie wzorzec, z którego zakwestionowana klauzula pochodzi. Sąd rozpatrujący będzie miał dostęp do całego wzorca, aby móc ocenić, czy zawarte w nim postanowienia są niedozwolone.
Ponadto będzie w nim istnieć możliwość:
- wyszukiwania wzorców według branży i rodzaju zagadnienia, którego postanowienia dotyczą (np. wyłączenia odpowiedzialności, wypowiedzenia umowy, doręczenia).
- zamieszczenie uwagi nt. dezaktualizacji postanowienia uznanego za niedozwolone ze względu na zmianę stanu prawnego. Ponieważ to Prezes UOKiK ma prowadzić rejestr, on także dokonywać będzie adnotacji o zmianie stanu prawnego i dezaktualizacji postanowienia.
Projekt został opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. Do konsultacji został wysłany w dniu 23 maja 2014 r.