Powodowie w lipcu 2000 roku - wspólnicy „C.” spółki cywilnej, wnieśli do Sądu Okręgowego w Katowicach o orzeczenie nakazem zapłaty, że pozwani mają zapłacić na ich rzecz solidarnie 385 tys. 345 zł. I to wraz z umownymi odsetkami w wysokości 0,9 proc. za każdy dzień opóźnienia liczonymi od dnia 15 maja 2000 r. oraz kosztami procesu w wysokości 29 200 zł, w tym kosztami zastępstwa adwokackiego w kwocie 24 tys. zł, zgodnie ze złożonym spisem kosztów i umową.
Nabycie wierzytelności pozwanego i ugoda
Powodowie wskazali, że w ramach prowadzonego przez nich obrotu wierzytelnościami nabyli w drodze cesji wierzytelność wobec pozwanych tj. 329 954,51 zł. Wierzytelność ta wynikała z nieuregulowanych należności za towary sprzedane pozwanym przez pierwotnego wierzyciela.
W kwietniu 2000 r. powodowie wezwali pozwanych do zapłaty 377 900 zł, stosownie do przedstawionego pozwanym wyliczenia oraz zaproponowali częściowe umorzenie należności pod warunkiem zapłacenia kwoty 353 948,13 zł do dnia 13 kwietnia 2000 r. W następstwie tego wezwania, pomiędzy powodem jako dłużnikiem, a pozwanym jako wierzycielem, została zawarta umowa ugody.
Dłużnik zobowiązał się do zapłaty wierzycielowi kwoty w łącznej wysokości 385 344,51 zł w pięciu ratach.
Dłużnik oświadczył, że zobowiązania te są w całości bezsporne i wymagalne, wolne od obciążeń i wad prawnych, a ponadto, że strony zgodziły się doliczyć do sumy dłużnej w wysokości 329 954,51 zł odsetki w wysokości 55 tys. zł. W ugodzie zawarto zastrzeżenie o możliwości naliczania dłużnikowi przez wierzyciela, od dnia podpisania umowy ugody, odsetek za opóźnienie w zapłacie podanych zobowiązań w wysokości umownej 0,9 proc. za każdy dzień opóźnienia. Pozwani do dnia wniesienia pozwu nie uregulowali żadnej z rat zobowiązania.
SO nakazuje zapłacić
Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sąd Okręgowy w Katowicach orzekł, że pozwani, wspólnicy spółki cywilnej P. mają zapłacić powodom solidarnie kwotę 385 tys. zł wraz z umownymi odsetkami 0,9 proc. dziennie od 15 maja 2000 r. Obciążył też pozwanych kosztami procesu, tj. kwotą 29 tys. zł.
W sprzeciwie z 6 listopada 2000 r. od wydanego nakazu zapłaty pozwani zarzucili mu obrazę przepisów prawa, tj. art. 5 k.c. poprzez niesłuszne uznanie, że wysokość odsetek określonych na 0,9 proc. dziennie jest zgodna z zasadami współżycia społecznego.
Podczas gdy odsetki za zwłokę w pierwotnej wersji stosunku zobowiązaniowego określane były jako ustawowe i wnieśli o uchylenie zaskarżonego nakazu i wyznaczenie rozprawy. W uzasadnieniu sprzeciwu wskazali w szczególności, że nakaz zapłaty narusza zasady współżycia społecznego w odniesieniu do wysokości odsetek. Co gorsza - porozumienie zawarte 15 maja 2000 r. było wykorzystaniem ich trudnego położenia.
Zobacz też procedurę: Wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty >
Skarga nadzwyczajna PG
Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną, w której zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach. Skarżący zarzucił powyższemu orzeczeniu:
- uznanie, że umowa ugody jest w całości ważna, pomimo że w paragraf 4 umowy zastrzeżone zostały odsetki za opóźnienie w zapłacie zobowiązań w wysokości 0,9 proc. dziennie, czyli 328,5 proc w stosunku rocznym, a więc odsetki o charakterze lichwiarskim i obiektywnie nieusprawiedliwione.
- ponadto umowa ugody przewidywała, że odsetki są naliczane za okres od dnia podpisania ugody, a więc za okres przed powstaniem roszczenia o odsetki za opóźnienie, podczas gdy odsetki takie mogły być naliczane dopiero z chwilą opóźnienia w spłacie zobowiązań.
- naruszenie wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) zasady zaufania obywateli do państwa i jego organów, a w szczególności bezpieczeństwa prawnego i pewności prawa, przez to, że Sąd Okręgowy w Katowicach nie ocenił ważności zawartej umowy ugody, która była rażąco sprzeczna z zasadą swobody umów i zasadami współżycia społecznego
Sąd Najwyższy uznał, że skarga nadzwyczajna jest zasadna i zasługiwała na uwzględnienie.
Zobowiązanie niewykonalne
Sąd Okręgowy w Katowicach, zasądzając należne powodom odsetki za opóźnienie, całkowicie pominął analizę celów, dla których instytucja ta została przewidziana - stwierdził SN. Oczywistym jest, że odsetki za opóźnienie stanowią formę zabezpieczenia interesów wierzyciela oraz zmotywowania dłużnika do możliwie najszybszego spłacenia długu. Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie, podkreśla się też, że ich rolą jest zagwarantowanie ekwiwalentności świadczenia za korzystanie ze środków pieniężnych oraz zabezpieczenie wymuszenia terminowości spłaty zadłużenia.
Nie mogą być one natomiast formą niemożliwego do wykonania dla pożyczkobiorcy zobowiązania do zapłaty. Co więcej, przyjmuje się, że dochód od kapitału w postaci odsetek powinien refundować wierzycielowi spadek wartości pieniądza i dawać dochód, jaki wynikałby z przeciętnej lokaty lub inwestycji pieniężnej w okresie, w którym korzysta się z pieniędzy, nawet po terminie ich zwrotu, lecz nie powinien jednocześnie dawać zysków nadmiernych, niemożliwych w normalnym obrocie do osiągnięcia, zwłaszcza jeśli stanowi wykorzystanie sytuacji finansowej dłużnika otrzymującego pożyczkę.
Wysokość odsetek zastrzeżonych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia – niemająca uzasadnienia ani w wysokości inflacji, ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej, nakazuje uznać je za mające charakter lichwiarski.
Naruszenie prawa własności
Sędzia sprawozdawca przyznał, że od wydania zaskarżonego wyroku upłynęło ponad pięć lat, co stanowi samodzielną podstawę uniemożliwiającą jego uchylenie. Jednakże – według Sądu Najwyższego – konieczność ochrony praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji przemawia za uchyleniem wadliwego wyroku.
Według SN, dalsze obowiązywanie zaskarżonego wyroku skutkowałoby bowiem utrzymaniem odsetek za opóźnienie w wysokości rażąco wygórowanej i przysparzającej nadmiernych, nieusprawiedliwionych zysków dla wierzycieli. Takie zobowiązanie dotkliwie ingeruje w prawa majątkowe dłużników, a w szczególności w prawo własności chronione przez art. 64 Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy orzekał w składzie: Krzysztof Wiak (przewodniczący, sprawozdawca), Janusz Niczyporuk oraz Arkadiusz Janusz Sopata (ławnik Sądu Najwyższego).
Wyrok Izby Kontroli Nadzwyczajnej SN z 24 lipca 2024 r., sygnatura akt II NSNc 306/23.
