Pytanie prawne zadał Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy w Warszawie. Trudności interpretacyjne wywołała zmiana Kodeksu postępowania cywilnego z 2019 r., przepisy przejściowe oraz niejasne przepisy dotyczące wynagrodzenia kuratora.
Zagadnienie brzmiało: Czy zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji zapadłe w czasie gdy sprawa rozpoznawana
była stosownie do art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy z 4 lipca 2019 roku o zmianie ustawy – kpc w oparciu o przepisy sprzed nowelizacji, rozpoznaje inny skład sądu pierwszej instancji?
A w przypadku odpowiedzi pozytywnej, czy wynagrodzenie kuratora będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia VAT przyznawane w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 2018 r. podlega podwyższeniu o kwotę podatku od towarów i usług?
Postępowanie zażaleniowe w starym trybie
Sąd pytający stwierdził, że możliwe jest przyjęcie stanowiska, iż w sprawach wszczętych wszystkie zażalenia od postanowień sądu pierwszej instancji, które zostały wydane przed zakończeniem postępowania w danej instancji, powinny być rozpoznawane przez sąd drugiej instancji.
Zgodnie z utrwalonym poglądem Sądu Najwyższego, należałoby przy tym przyjmować, że zakończenie postępowania w danej instancji następuje z chwilą wydania orzeczenia kończącego (merytorycznie lub niemerytorycznie) postępowanie w sprawie w tej instancji. Jeżeli to nie nastąpiło, to sprawa jako całość nadal ma być rozpoznawana na podstawie przepisów w brzmieniu dotychczasowym.
Samo wniesienie zażalenia wszczyna postępowanie o charakterze kontrolnym, ale nie wszczyna odrębnej sprawy (uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07).
Uwaga na dualizm
Sąd drugiej instancji przestrzegł przed mogącym się pojawiać dualizmem, polegającym na tym, że postępowanie główne toczy się na podstawie dotychczasowych przepisów, a postępowanie incydentalne (zażaleniowe) na podstawie przepisów nowych, choćby nawet stosowanych w ograniczonym zakresie.
Można jednak przyjąć odmienną interpretację, kierując się brzmieniem art. 9 ust. 4 ustawy nowelizującej, zgodnie z którym do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.
Zobacz w LEX: Praktyczne problemy reformy KPC - postępowanie odwoławcze - nagranie ze szkolenia >
Wolą ustawodawcy było pozostawienie stosowania ustawy dawnej jedynie do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Interpretacja taka byłaby zgodna z ogólnym założeniem ustawodawcy, aby przepisy ustawy nowej objęły także sprawy będące w toku, co w jego ocenie przyczyni się do usprawnienia postępowania sądowego.
Zniknął jeden przepis
Odnosząc się do drugiego pytania dotyczącego naliczania VAT, Sąd Okręgowy podkreślił, że w treści obowiązującego rozporządzenia nie ma przepisu, który był zawarty w poprzednio obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej.
Wykreślony przepis przewidywał, iż wynagrodzenie kuratora będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia podatku od towarów i usług powinno być podwyższone o kwotę podatku od towarów i usług. Wskazał na występujące w tym zakresie rozbieżności w orzecznictwie sądowym.
Na ten problem wskazał także radca prawny Grzegorz Dąbrowski. I skierował on wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie obowiązującej regulacji. W jego ocenie narusza to konstytucję, a konkretnie zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 zd. 2 konstytucji) poprzez przyznanie skarżącemu wynagrodzenia niepowiększonego o stawkę podatku VAT, w sytuacji gdy innym uczestnikom postępowań (m.in. radcom prawnym z urzędu, adwokatom z urzędu, biegłym sądowym, tłumaczom przysięgłym, mediatorom, kuratorom ustanowionym dla osób prawnych, za wykonaną pracę przysługuje wynagrodzenie powiększone o stawkę podatku od towarów i usług. Przy czym są obowiązani do jego rozliczenia, oraz ochronę wynagrodzenia - art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 konstytucji - poprzez przyznanie wynagrodzenia należnego skarżącemu za postępowanie apelacyjne niepowiększonego o stawkę podatku VAT, co spowodowało, że skarżący był obowiązany do rozliczenia tego podatku z własnego wynagrodzenia, a więc zostało ono pomniejszone o 23 proc. Podnosi również, że takie uwzględnienie było w... poprzednim rozporządzeniu.
Czytaj: Adwokaci chcą szybszych wypłat za pomoc prawną z urzędu>>
Wynagrodzenie wraz z VAT
Izba Cywilna poparła stanowisko sądu pytającego i podjęła uchwałę, zgodnie z którą wynagrodzenie kuratora procesowego ustanowionego na podstawie art. 69 § 1 k.p.c., obowiązanego do rozliczenia podatku od towarów i usług, sąd podwyższa o kwotę tego podatku.
Co do sprawy pierwszej SN uchwalił, że zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji, wniesione po 6 listopada 2019 r., którego przedmiotem jest wynagrodzenie kuratora, rozpoznaje inny skład sądu pierwszej instancji także w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wydano nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.
SN nakazuje zatem stosować w drodze analogii art. 394 (1a) pkt. 9 według którego zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji przysługuje na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu.
Czytaj w LEX: Nowy model postępowania zażaleniowego ze szczególnym uwzględnieniem zażalenia poziomego – problemy praktyczne >
Sygnatura akt III CZP 68/20, uchwała Sądu Najwyższego z 5 listopada 2021 r.
