Helsińska Fundacja Praw Człowieka wystosowała 15 kwietnia 2010 r. pismo do Zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich, w którym zwraca uwagę na problem przedłużających się postępowań, jakie toczą się przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym w Warszawie w sprawach o stwierdzenie nieważności orzeczeń administracyjnych w przedmiocie odmowy przyznania prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) do gruntów warszawskich, wydanych na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. 1945, Nr 50, poz. 279, dalej: „Dekret”).
Zdaniem autorów pisma, w obrocie publicznoprawnym pozostają liczne decyzje o odmowie ustanowienia własności czasowej (użytkowania wieczystego) na rzecz byłych właścicieli lub ich następców prawnych, które podjęte zostały z naruszeniem prawa. Takie decyzje utrzymywane są w mocy i wywierają wszelkie skutki prawne, chyba że zostanie orzeczona ich nieważności. W celu odzyskania utraconej nieruchomości, dawny właściciel lub jego prawny spadkobierca zmuszony jest wszcząć postępowanie administracyjne, w następstwie którego dojdzie do stwierdzenia nieważności takiej decyzji i usunięcia jej z obrotu prawnego.
Z uwagi na upływ czasu od wydania decyzji odmownych postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, określenie wszystkich uczestników postępowania jest niejednokrotnie niezwykle trudne i wiąże się ze znacznym nakładem pracy i czasu. W praktyce Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie, wobec niemożności orzekania co do istoty sprawy bez udziału wszystkich stron, dochodzi do zawieszenia postępowanie do czasu wyznaczenia wszystkich uczestników. Ponieważ jest to trudne i długotrwałe zadanie, postępowania wszczęte w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej o odmowie przyznania prawa własności tymczasowej (użytkowania wieczystego) są w stanie zawieszenia przez lata i w rezultacie z reguły nie dochodzi do ich merytorycznego rozstrzygnięcia.
Wobec problemu przedłużających się postępowań, orzecznictwo sądów administracyjnych nie dostarcza jednoznacznego rozwiązania. W tym zakresie zostały wypracowane dwa nurty interpretacyjne:
1. linia orzecznicza wskazująca na konieczność udziału wszystkich byłych współwłaścicieli lub ich następców prawnych w sprawie toczącej się w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej wydanej w sprawie „dekretowej”,
2. linia orzecznicza dopuszczająca działanie jednego lub kilku z byłych współwłaścicieli lub ich następców prawnych w interesie wszystkich pozostałych, nieobecnych współwłaścicieli w oparciu art. 209 k.c.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwróciła się więc z prośbą o wystąpienie, zgodnie z art. 15 ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2002, Nr 153, poz. 1270), przez Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem do Naczelnego Sądu Administracyjnego w celu podjęcia uchwały w składzie 7 sędziów mającej na celu wyjaśnienie zasadności zawieszania postępowań o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych odmawiających przyznania prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) w przypadku, gdy nie są znane strony postępowania lub miejsca ich pobytu. Wyjaśnienie tego problemu poprzez podjęcie uchwały o mocy zasady prawnej rozstrzygnie przedmiotowy problem na potrzeby praktyki, a tym samym wyeliminuje rozbieżność, jaka powstała w orzecznictwie sądów administracyjnych. Zdaniem autorów listu, uzyskanie takiego rozstrzygnięcia będzie miało istotne znaczenie dla poszanowania prawa własności w Polsce.
Zdaniem autorów pisma, w obrocie publicznoprawnym pozostają liczne decyzje o odmowie ustanowienia własności czasowej (użytkowania wieczystego) na rzecz byłych właścicieli lub ich następców prawnych, które podjęte zostały z naruszeniem prawa. Takie decyzje utrzymywane są w mocy i wywierają wszelkie skutki prawne, chyba że zostanie orzeczona ich nieważności. W celu odzyskania utraconej nieruchomości, dawny właściciel lub jego prawny spadkobierca zmuszony jest wszcząć postępowanie administracyjne, w następstwie którego dojdzie do stwierdzenia nieważności takiej decyzji i usunięcia jej z obrotu prawnego.
Z uwagi na upływ czasu od wydania decyzji odmownych postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, określenie wszystkich uczestników postępowania jest niejednokrotnie niezwykle trudne i wiąże się ze znacznym nakładem pracy i czasu. W praktyce Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie, wobec niemożności orzekania co do istoty sprawy bez udziału wszystkich stron, dochodzi do zawieszenia postępowanie do czasu wyznaczenia wszystkich uczestników. Ponieważ jest to trudne i długotrwałe zadanie, postępowania wszczęte w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej o odmowie przyznania prawa własności tymczasowej (użytkowania wieczystego) są w stanie zawieszenia przez lata i w rezultacie z reguły nie dochodzi do ich merytorycznego rozstrzygnięcia.
Wobec problemu przedłużających się postępowań, orzecznictwo sądów administracyjnych nie dostarcza jednoznacznego rozwiązania. W tym zakresie zostały wypracowane dwa nurty interpretacyjne:
1. linia orzecznicza wskazująca na konieczność udziału wszystkich byłych współwłaścicieli lub ich następców prawnych w sprawie toczącej się w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej wydanej w sprawie „dekretowej”,
2. linia orzecznicza dopuszczająca działanie jednego lub kilku z byłych współwłaścicieli lub ich następców prawnych w interesie wszystkich pozostałych, nieobecnych współwłaścicieli w oparciu art. 209 k.c.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwróciła się więc z prośbą o wystąpienie, zgodnie z art. 15 ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2002, Nr 153, poz. 1270), przez Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem do Naczelnego Sądu Administracyjnego w celu podjęcia uchwały w składzie 7 sędziów mającej na celu wyjaśnienie zasadności zawieszania postępowań o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych odmawiających przyznania prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) w przypadku, gdy nie są znane strony postępowania lub miejsca ich pobytu. Wyjaśnienie tego problemu poprzez podjęcie uchwały o mocy zasady prawnej rozstrzygnie przedmiotowy problem na potrzeby praktyki, a tym samym wyeliminuje rozbieżność, jaka powstała w orzecznictwie sądów administracyjnych. Zdaniem autorów listu, uzyskanie takiego rozstrzygnięcia będzie miało istotne znaczenie dla poszanowania prawa własności w Polsce.