Pouczenia ciągle problemem, MS nie opracowało jeszcze wzorów

Odpowiednie pouczenie świadków i stron w zakresie przysługujących im praw jest podstawą ich aktywnego uczestnictwa w rozprawie - podnoszą i prawnicy i obrońcy praw człowieka. Tymczasem w sądach nadal zdarzają się przypadki nieprawidłowości w tym zakresie. Resort sprawiedliwości miał przygotować wzory pouczeń w sprawach cywilnych i dotąd tego nie zrobił.

Kwestia pouczeń w zakresie przysługujących świadkom i stronom praw jest jedną z poruszonych w Obywatelskim Monitoringu Sądów za 2019 r., opracowanego przez Fundację Court Watch Polska. Jak podkreślono w opracowaniu wolontariusze, każdorazowo odnotowują wszelkie sytuacje, kiedy sąd przed przyjmowaniem zeznań nie pouczy świadków i stron o przysługujących im prawach. Takie sytuacje są incydentalne ale miały miejsce - w przypadku 3 proc. obserwowanych rozpraw. Duży jest natomiast odsetek tych osób, które nie były pewne, czy pouczenie było kompletne.

 

Problem najczęściej ze zrozumieniem

Najczęściej zgłaszane wątpliwości dotyczą zrozumiałości pouczenia i tego, co powinna zawierać jego treść. Wolontariusze wskazywali na przykład, że sądy pouczały odpowiednio ale za szybko, nie dając szansy na przeanalizowanie treści. Bywa, że powołują się na konkretny paragraf, ale go nie wyjaśniając. 

Czasem chodzi o ewidentne uchybienia, jak choćby niepoinformowanie każdego ze świadków o obowiązku składania zeznań zgodnie z prawdą i o konsekwencjach niedostosowania się do tego.  A bywa też, że nawet jeśli sędzia poucza o konsekwencji zatajenia prawdy (kara pozbawienia wolności) to nie podaje jaka kara za to grozi. 

Czytaj: ETPC: Polskie sądy nie pouczają odpowiednio stron>>

Na niechlubnej top liście pod tym względem znalazły się Sąd Okręgowy w Poznaniu - 44 proc. przypadków niezrozumiałych pouczeń i Sąd Okręgowy w Warszawie - 26 proc.  

Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Czynności stron i sądu w związku z reformą postępowania cywilnego >

Problem dostrzega ETPC

Problem z pouczeniami w polskich procesach cywilnych dostrzegł też Europejski Trybunał Praw Człowieka. W dwóch wyrokach zobowiązał Polskę do opracowania dobrych wzorów pouczeń. Zobowiązuje do tego też ministra sprawiedliwości obowiązująca już nowa procedura cywilna. 

Czytaj w LEX: Nowe obowiązki sędziów i pracowników wymiaru sprawiedliwości - reforma KPC >

Chodzi o wyroki wydane w 2018 r. i 2019 r.  ETPC stwierdził w nich naruszenie art. 6 ust. 1 EKPC, uznając, że działanie sądów polskich było nadmiernie formalistyczne. Trybunał wziął pod uwagę, że skarżący byli osobami pozbawionymi wolności, a w postępowaniu cywilnym występowali bez profesjonalnego pełnomocnika. W tej sytuacji, w postępowaniu mogli polegać wyłącznie na własnej wiedzy i pouczeniach sądu na temat przepisów proceduralnych. ETPC zauważył, że obaj mężczyźni nie zostali należycie pouczeni o wymogach formalnych związanych z wnoszeniem apelacji.

Czytaj: Wkrótce wzrost opłat sądowych w sprawach cywilnych>>

Polski rząd 21 sierpnia br. przedstawił Komitetowi Ministrów Rady Europy informację na temat środków podjętych w celu wykonania tych wyroków. Wskazał w niej, że wyroki zostały już wykonane na poziomie indywidualnym (wypłata skarżącym zadośćuczynienia zasądzonego przez ETPC), a żadne środki generalne nie są potrzebne. W opinii zaznaczono, że obie sprawy dotyczyły indywidualnych przypadków niewłaściwego zastosowania prawa przez sądy krajowe i nie mogą być traktowane jako przejaw jakiegoś systemowego problemu w Polsce. W szczególności, zdaniem rządu, obowiązujące obecnie przepisy dają sądom uprawnienia do pouczania uczestników postępowania występujących w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika.

Czytaj w LEX: Przeciwdziałanie nadużyciom prawa procesowego - reforma KPC >

Swoje stanowisko w tej sprawie przedstawiła Helsińska Fundacja Praw Człowieka, która skierowała wystąpienie do Komitetu Ministrów Rady Europy. Zaprezentowała w nim własny pogląd na działania niezbędne do prawidłowego wykonania wyroku. Wskazała, że o ile nie jest konieczne dokonywanie żadnych zmian w zakresie przewidzianego w k.p.c. obowiązku dołączania odpisów do składanych pism procesowych, o tyle potrzebne może być usprawnienie zasad pouczania stron przez sąd o ich obowiązkach procesowych.

Czytaj w LEX: Nowe obowiązki pełnomocników procesowych - reforma KPC >

Nadal brak odpowiednich wzorów

Fundacja wskazała, że choć k.p.c niekiedy zobowiązuje sąd do udzielania pouczeń stronom występującym bez profesjonalnych pełnomocników (np. art. 327 w zakresie sposobu i terminów wniesienia środka zaskarżenia), to w obecnym prawie polskim brakuje jednolitych wzorów takich informacji.  - Prowadzi to do sytuacji, na co w przeszłości zwracał uwagę m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich, że pouczenia formułowane przez poszczególne sądy znacząco się od siebie różnią, zarówno jeśli chodzi o ich jasność, jak i informacje, jakie są w nich zawarte - nadmieniła. 

Czytaj: Court Watch Polska ocenia sądy: jest dobrze, nieidealnie>>

Problem ten może zostać wkrótce rozwiązany, gdyż nowelizacja uchwalona w lipcu 2019 r., zobowiązała ministra do uregulowania kwestii wzorów pouczeń do sierpnia 2020 r. Fundacja zaapelowała jednak do Komitetu Ministrów do zobowiązania rządu do regularnego informowania na temat prac legislacyjnych w tym zakresie, tak aby zapewnić, że zakres pouczeń i sposób ich sformułowania odpowiadają wymogom wynikającym z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Czytaj w LEX: Pismo niebędące pozwem oraz pozew oczywiście bezzasadny w związku z nowelizacją KPC >

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.