Prokurator generalny powziął poważną wątpliwość w sprawie różnego sposobu ustalania przez sądy stawek grzywny. Dlatego przedstawił pytanie Sądowi Najwyższemu, które sprowadza się kwestii, czy przy wydawaniu wyroku łącznego liczy się te stawki sumując kwoty czy dodając stawki dzienne.

Dwa różne stanowiska
W uzasadnieniu swego wystąpienia Prokurator Generalny zwrócił uwagę na zarysowujące się w orzecznictwie Sądu Najwyższego dwa stanowiska we wskazanej kwestii. Pierwsze z nich, wyrażone zostało w wyrokach z 15 października 2008 r., i z 1 grudnia 2010 r., gdzie stwierdzono, że szczegółowa regulacja z art. 86 § 2 k.k. nie przekreśla działania podstawowej zasady kształtowania wysokości kary łącznej grzywny zawartej w art. 86 § 1 k.k., zakazującej orzekania jej w wyższej wysokości od sumy kar (co wiązać się musi z porównaniem grzywien wyrażonych w formie kwot).
Drugie stanowisko sformułowano w postanowieniu z 5 maja 2011 r., (sygn. akt III KK 42/11), gdzie zawarto pogląd odmienny. Wynika z niego, że ustalenie granic kary łącznej grzywny odbywa się niezależnie od wysokości stawek przyjętych w poszczególnych wyrokach (co oznacza porównanie grzywien jedynie w formie stawek).
Zdaniem Prokuratora nie ulega wątpliwości, że we wskazanych wyżej orzeczeniach Sądu Najwyższego została dokonana rozbieżna wykładnia w zakresie znaczenia przepisów art. 86 § 1 i § 2 k.k.

Granice kary grzywny
Sąd Najwyższy 15 października 2008 r., (IV KK 113/08), uwzględnił kasację od prawomocnego wyroku łącznego, wniesioną na korzyść skazanego. Zarzutem było rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 86 § 1 k.k., poprzez orzeczenie kary łącznej grzywny za zbiegające się przestępstwa w wysokości przekraczającej sumę kar grzywien orzeczonych za poszczególne przestępstwa. Sąd Najwyższy wskazał wówczas, że art. 86 § 1 k.k. ustanawia fundamentalną zasadę dotyczącą granic kary. wymiaru kary łącznej, zgodnie z którą nie może być ona niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa i nie może być wyższa od sumy tych kar, przy czym artykuł ten określa maksymalne kary określonego rodzaju. W ocenie Sądu Najwyższego, art. 86 § 2 k.k. uszczegóławia natomiast zasady wymierzania kary łącznej grzywny, stanowiąc, że sąd określa na nowo wysokość jednej stawki dziennej, kierując się wskazaniami określonymi w art. 33 § 3 k.k., . Zastrzegł przy tym, że wysokość jednej stawki dziennej nie może jednak przekroczyć najwyższej ustalonej poprzednio. Sąd Najwyższy zaznaczył, że przeprowadzony w kasacji prosty zabieg matematyczny wykazał, iż orzeczona kara łączna grzywny określona w wyroku łącznym, a wyrażająca się kwotą 3300 złotych (110 stawek dziennych pomnożone przez 30 złotych stanowiące wysokość jednej stawki) jest wyższa od tak wyrażonej sumy kar jednostkowych, to jest od kwoty 2550 złotych (50 stawek dziennych pomnożone przez 15 złotych oraz 60 stawek dziennych pomnożone przez 30 złotych).

Wyrok przeciwny
Odmiennej wykładni przepisów art. 86 § 1 i § 2 k.k. dokonał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 maja 2011 r., ( sygn. akt III KK 42/11).  Nie uwzględnił w nim kasacji wniesionej na niekorzyść skazanego, opartej na zarzucie rażącego naruszenia prawa materialnego, polegającego na wymierzeniu skazanemu kary łącznej grzywny w rozmiarze niższym od najwyższej z kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska wskazującego, że ustalenie dolnej granicy kary łącznej grzywny, tj. najsurowszej kary jednostkowej, powinno odbywać się nie tylko przez pryzmat liczby orzeczonych stawek dziennych, ale także wynik mnożenia liczby stawek dziennych i wartości jednej stawki. Sąd Najwyższy uznał zarazem, że treść art. 39 § 1 k.k.s. oraz art. 86 § 1 k.k. jest jasna i prowadzi do jednoznacznych wniosków co do zawartych w nich zasad orzekania kary łącznej grzywny.
Sąd Najwyższy zauważył także, że istota stawkowego systemu orzekania grzywny wymaga, aby rozstrzygnięcie co do liczby stawek było całkowicie niezależne od statusu majątkowego sprawcy, natomiast rozstrzygnięcie co do wysokości jednej stawki odwrotnie - zależne wyłącznie od tego statusu.

Uchwała 7 sędziów
Sąd Najwyższy 29 października br. podjął następującą uchwałę: W wyroku łącznym granice kary łącznej grzywny wymierzonej w stawkach dziennych, o których mowa w art. 86 § 1 k.k. i art. 39 § 1 k.k.s., wyznaczane są wyłącznie przez kryterium liczby stawek dziennych. Wysokość na nowo określonej stawki dziennej nie może jednak przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio (art. 86 § 2 k.k.).
Sędzia Jacek Sobczak tak uzasadniał uchwałę:
- Ustawodawca dopuszcza sytuację, iż kara łączna po pomnożeniu stawek będzie mogła być kwotowo „mniejsza” od wyrażonych kwotowo poszczególnych kar jednostkowych. Sytuacja taka wystąpi w przypadku, w którym możliwości płatnicze sprawcy ulegałyby sukcesywnemu pogorszeniu – wyjaśniał sędzia Sobczak.
Jedynym przypadkiem, przy którym w procesie ustalania granic kary łącznej grzywny będzie miało znaczenie kwotowe oznaczenie wysokości stawki dziennej jest sytuacja, gdy za pozostające w zbiegu realnym przestępstwa orzeczono grzywnę w stawkach dziennych oraz grzywnę kwotową. W takim wypadku, odwołać się należy do art. 86 § 2a k.k., który nakazuje wymierzyć karę łączną w systemie kwotowym. Poprzedzone to musi być pomnożeniem kary orzeczonej w stawkach dziennych, przy zachowaniu wysokości stawki przyjętej w wyroku jednostkowym.

Sygnatura akt I KZP 17/2, uchwała 7 sędziów z 29 października 2012 roku