Skargę do Trybunału wniósł obywatel Bośni i Hercegowiny, który jest członkiem miejscowej wspólnoty ortodoksyjnych muzułmanów (odłam Wahabitów/Salafitów). Wspólnota ta odmawia uznania świeckiej władzy państwowej i za jedynego prawowitego sędziego uznaje Boga. Skarżący został wezwany do sądu w charakterze świadka w procesie jego współwyznawców, oskarżonych o dokonanie ataku terrorystycznego na ambasadę USA w Sarajewie w 2011 r. Sąd pouczył skarżącego, iż występowanie w nakryciu głowy jest sprzeczne z regulaminem sądowym, a na sali sądowej zabronione jest eksponowanie symboli religijnych lub odzieży o charakterze wyznaniowym. Skarżący odmówił zdjęcia swojego nakrycia głowy argumentując, iż byłoby to sprzeczne z jego obowiązkami religijnymi. Skarżący został w związku z tą odmową wydalony z sali sądowej, a następnie skazany i ukarany grzywną za obrazę powagi sądu. Kara grzywny (skarżący nie zapłacił) została zamieniona na 30 dni pozbawienia wolności, które skarżący odsiedział. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, że w ten sposób naruszono jego wolność wyznania, chronioną w art. 9* Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 9 Konwencji.

Trybunał na wstępie podkreślił zasadniczo pomocniczą rolę mechanizmu konwencyjnego i to, że krajowe organy władzy co do zasady znajdują się w lepszym położeniu, niż sąd międzynarodowy, aby ocenić lokalne potrzeby i uwarunkowania. Tym samym państwu-stronie Konwencji, zwłaszcza w odniesieniu do relacji na linii państwo-związki wyznaniowe, przysługuje szeroki margines uznania. Omawianą sprawę należy jednak odróżnić od spraw, które dotyczyły eksponowania symboli religijnych lub odzieży w miejscu pracy przez pracowników, w szczególności przez urzędników publicznych. Trybunał wskazał, że na urzędnika publicznego państwo może nałożyć obowiązek prezentowania neutralności i bezstronności wyznaniowej, którego elementem będzie zakaz noszenia symboli religijnych lub odzieży w czasie pełnienia obowiązków zawodowych. Nie można jednak nałożyć takiego obowiązku na osobę prywatną, która nie występuje w instytucji państwowej w charakterze urzędowym i nie reprezentuje państwa.

Nadto Trybunał uznał, że nic nie wskazuje na to, by odmowa zdjęcia nakrycia głowy przez skarżącego była motywowana jakimikolwiek innymi względami niż religijne. Skarżący był autentycznie przekonany o swym religijnym obowiązku zakrywania głowy przez cały czas, nie stała za tym chęć uchybienia powadze sądu, wykpienia procesu czy też zakłócenia porządku rozprawy. Skarżący stawił się przed sądem zgodnie z wezwaniem i był gotów złożyć zeznania, dostosowując tym samym swe zachowanie do obowiązujących przepisów prawa. Nic również nie wskazuje na to, by w jakikolwiek inny sposób uchybił godności i powadze sądu.

Powyższe względy sprawiły, iż Trybunał w Strasburgu uznał, że nałożenie na skarżącego sankcji karnej i pozbawienie go wolności na okres 30 dni jedynie za odmowę zdjęcia nakrycia głowy przed sądem nie było "konieczne w demokratycznym społeczeństwie", jak wymaga tego art. 9 Konwencji. Miało zatem miejsce naruszenie tego artykułu.

Omawiany wyrok może stanowić cenną wskazówkę interpretacyjną w zakresie stosowania polskich przepisów regulujących należyte zachowanie osób stających przed sądem, to jest art. 48 i art. 49 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Normy te wskazują jedynie na "naruszenie powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych" lub "ubliżenie sądowi", za co sąd może wydalić z sali rozpraw lub ukarać karą porządkową do wysokości 3000 zł lub karą pozbawienia wolności do czternastu dni. Wydaje się, że przepisy te celowo nie definiują konkretnych sposobów "ubliżenia sądowi", pozostawiając sądom szeroki margines swobody decyzyjnej w indywidualnych przypadkach. Uchybienie godności sądu będzie miało zatem charakter indywidualny, silnie zależny od obowiązujących norm kulturowych, a także od motywacji samej osoby stającej przed sądem oraz subiektywnego postrzegania danej sytuacji przez organ sądowy. Bezsprzeczenie w kulturze europejskiej istnieje norma okazywania szacunku i "dobrych manier" poprzez odkrycie głowy (czy chociażby kurtuazyjne "uchylenie melonika"). Jest to norma skierowana przede wszystkim do mężczyzn. Trybunał w Strasburgu wskazuje jednak, iż norma ta ma charakter wtórny w stosunku do autentycznych przekonań religijnych, które nakazują wyznawcy zakrywanie głowy. Tym samym przed sądem polskim ortodoksyjny żyd lub wahabita powinien mieć możliwość występowania w jarmułce lub innym, analogicznym nakryciu głowy.

Hamidović przeciwko Bośni i Hercegowinie - wyrok ETPC z dnia 5 grudnia 2017 r., skarga nr 57792/15.

-----------------------------

* Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu.