Zmiany w tym zakresie były m.in. jednym z postulatów Stowarzyszenia Referendarzy Sądowych LEX IUSTA. Zostały przesłane do nowego kierownictwa Ministerstwa Sprawiedliwości. Referendarze proponowali zmianę brzmienia art. 61 par. 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych (u.s.p) poprzez dodanie pkt. 6 o treści: "na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto zajmował stanowisko referendarza sądowego przez okres co najmniej 7 lat, spełniając wymagania o jakich mowa w art. 151b par. 1 zd. 2 i zdał egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki, radcowski, notarialny lub komorniczy", oraz m.in. wprowadzenie przepisów umożliwiających referendarzom sądowym oraz asystentom sędziego przystępowanie do egzaminu sędziowskiego.
Czytaj: Referendarze mają dość - chcą wzmocnienia pozycji i realnych szans na awans >>
Ścieżka kariery została wydłużona
Przypomnijmy, że zgodnie z art. 155 par. 7 Prawa o ustroju sądów powszechnych w brzmieniu obowiązującym do 21 czerwca 2017 r., asystent sędziego, referendarz, po przepracowaniu pięciu lat na tym stanowisku, mógł przystąpić do egzaminu sędziowskiego. Z kolei, jeśli zdał egzamin notarialny, adwokacki lub radcowski, mógł przystąpić do egzaminu sędziowskiego po przepracowaniu czterech lat na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego. W obu przypadkach wniosek o dopuszczenie do egzaminu sędziowskiego zgłaszano dyrektorowi Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury na trzy miesiące przed terminem egzaminu, uiszczając wymaganą opłatę.
Zmieniła to nowelizacja z maja 2017 r., obejmująca m.in. ustawę o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury oraz Prawo o ustroju sądów powszechnych. Oba powyższe przepisy zostały uchylone. Jednocześnie wprowadzono przepis przejściowy, który umożliwiał do dnia 31 grudnia 2023 r. asystentom sędziego i referendarzom sądowym, którzy w dniu jej wejścia w życie byli zatrudnieni na stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego i spełniali warunek stażu, przystąpienie do egzaminu sędziowskiego, w terminach przewidzianych dla aplikantów aplikacji sędziowskiej.
W praktyce, począwszy od 1 stycznia 2024 r. asystenci sędziego i referendarze sądowi nie mogą już przystąpić do egzaminu sędziowskiego z pominięciem ścieżki aplikacji prowadzonej przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury. Co istotne, adwokat, radca prawny lub notariusz, który wykonywał zawód przez co najmniej trzy lata, może ubiegać się o powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego.
Patryk Łęski, asystent sędziego w Sądzie Okręgowym w Częstochowie mówi, że możliwość podejścia do egzaminu sędziowskiego bez aplikacji przez asystentów i referendarzy istniała od samego początku, czyli od utworzenia naszych obu zawodów. Dzięki temu w wymiarze sprawiedliwości można było zatrzymać najlepsze, najbardziej wykwalifikowane, doświadczone praktycznie oraz orzeczniczo jednostki w strukturze sądownictwa. Po zmianach sądownictwo nie ma nic do zaoferowania tym osobom, przez co tracimy bezpowrotnie osoby z ogromnym doświadczeniem orzeczniczym, na rzecz sektora prywatnych usług prawnych. Do eksternistycznego egzaminu podchodziło się bez aplikacji, na podstawie stażu w sądzie, ale asystenci, referendarze przygotowywali się do takiego egzaminu "po godzinach", po pracy, poświęcając swój wolny czas, niekiedy kosztem życia rodzinnego, musząc opanować taki sam materiał jak aplikanci i przystępując do tego samego egzaminu, przed tą samą komisją egzaminacyjną co aplikanci, nie mając żadnej taryfy ulgowej - dodaje.
Model się zmienił, szansa już była
Sędzia Marta Kożuchowska-Warywoda, dyrektor Departamentu Kadr i Organizacji Sądów Powszechnych i Wojskowych, w odpowiedzi dla prezesów kilku sądów, do której dotarło Prawo.pl przypomina, że nowelizacja miała charakter przejściowy, referendarze sądowi i asystenci sędziów, którzy zdali egzamin sędziowski według tzw. „starych zasad”, obowiązujących przed wejściem w życie ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. z 2022 r. poz. 217 ze zm.), mieli prawo do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego przez 7 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 11 maja 2017 r. czyli do 21 czerwca 2024 r.
- Wymaga podkreślenia, że w ustawie z dnia 11 maja 2017 r. przyjęto systemowe i kompleksowe rozwiązania związane z wygaszeniem dotychczasowych uprawnień zapewniających dostęp do służby sędziowskiej. Postulowana nowelizacja przepisów ustawy z dnia 11 maja 2017 r., polegająca na wydłużeniu okresów ubiegania się o stanowiska sędziowskie z uwzględnieniem szczegółowych kryteriów wynikających z przepisów tej ustawy, stanowiła już przedmiot wystąpień do Ministra Sprawiedliwości, a ocena powyższego wniosku pozostaje konsekwentnie negatywna. Z tych względów uprawnienia będące przedmiotem niniejszego wystąpienia wygasną jako ostatnie – według przepisów ustawy z dnia 11 maja 2017 r. – z upływem 21 czerwca 2024 r. - dodaje.
Sędzia przypomina również, że na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 maja 2017 r. uregulowano nowy model drogi dojścia do zawodu sędziego, który wymaga odbycia scentralizowanej 36-miesięcznej aplikacji sędziowskiej albo wprowadzonej ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw 18-miesięcznej aplikacji uzupełniającej sędziowskiej (przeznaczonej właśnie dla referendarzy sądowych i asystentów sędziów), prowadzonej przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury.
- Ustawodawca, wprowadzając rozwiązanie polegające na przyznaniu grupie podmiotów, określonej w ustawie z dnia 11 maja 2017 r., prawa wyboru ścieżki zawodowej, zamknął w rozsądnych granicach czasowych możliwość udziału tych osób w konkursach na stanowisko sędziego sądu rejonowego, uznając, że takie rozwiązanie najpełniej gwarantuje możliwość dojścia przez nie do zawodu sędziego, a zarazem pozwala na maksymalne i najlepsze wykorzystanie środków publicznych przeznaczonych na ich wcześniejsze szkolenie. Siedmioletni okres, w którym możliwy był udział wskazanych grup osób w konkursach na stanowisko sędziego, należy uznać za wystarczający dla osiągnięcia zamierzonego celu - podsumowuje.
MS pracuje nad zmianami
Dyrektor dodała, że aktualnie w resorcie sprawiedliwości podejmowane są działania ukierunkowane na systemową poprawę funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, w tym na wypracowanie spójnej i całościowej koncepcji zasad dojścia do zawodu sędziego. - Opracowanie projektów aktów normatywnych dotyczących ustroju sądownictwa stanowi także zadanie powołanej przez Ministra Sprawiedliwości Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądów Powszechnych i Prokuratury - podsumowała.
Ministerialna niekonsekwencja
Artur Skepka, starszy asystent sędziego w Sądzie Apelacyjnym w Białymstoku, zwraca uwagę na jak mówi, niekonsekwencje w stanowiskach MS. - Jak można z jednej strony ciągle mówić, że obecna KRS jest organem nielegalny, a z drugiej strony podnosić, że asystenci i referendarze mieli możliwość w okresie od 2018 r. do 2023 r. udziału w licznych konkursach na stanowiska sędziowskie przeprowadzane właśnie przed tym organem. Tym samym de facto twierdzić, że wygaśnięcie prawa do aplikowania na wolne stanowiska sędziowskie jest słuszne, bo nastąpiło przez ich bezczynność - pyta retorycznie.
I dodaje, że takie stanowisko jest niezwykle krzywdzące dla tych pełniących jakże ważną rolę w wymiarze sprawiedliwości osób i może być też przyczynkiem do masowych odejść z zawodu.
- Obecny Minister Sprawiedliwości jako RPO negatywnie wypowiadał się o ustawie z 11 maja 2017 r. (chociażby w wystąpieniu z 9 listopada 2018 r., VII.561.32.2018), zarzucając jej m.in. naruszenie zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa. Niestety, jak widać, obecnie prezentuje zupełnie inne stanowisko niż wówczas, gdy był RPO. Trzeba nad tym tylko ubolewać. Podobnie zresztą jak nad tym, że obecne władze MS nie widzą potrzeby przywrócenia możliwości zdawania egzaminu sędziowskiego asystentom sędziów i referendarzem na tych samych zasadach, które obowiązywały do 31 grudnia 2023 r., pomimo że taką możliwość (przystępowania do egzaminu prokuratorskiego) nadal mają asystenci prokuratora (wykonujący taką samą pracę jak asystenci sędziów) - podsumowuje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.