Rzecznik Praw Obywatelskich (nie żyjący Janusz Kochanowski) zwrócił się do Sądu Najwyższego z pytaniem w sprawie wznowień postępowań po wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Do tej pory Izba Cywilna i Izba Pracy wydawały w tej kwestii rozbieżne orzeczenia. Kwestia sprowadza się do odpowiedzi na pytanie jakie znaczenie procesowe ma wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie w krajowym postępowaniu cywilnym prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd.
Rozbieżności w SN
W postanowieniu z 19 października 2005 r. Sąd Najwyższy wykluczył, aby korzystny dla strony prawomocnie zakończonego postępowania cywilnego wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mógł stanowić podstawę skargi o wznowienie postępowania. W wymienionym postanowieniu Sąd Najwyższy wskazał, że nieważność postępowania, na którą powołuje się skarżący, stanowi podstawę skargi o wznowienie postępowania, jeżeli została spowodowana przez jedną z okoliczności, o których mowa w art. 401 pkt 1 i 2 k. p. c. Tymczasem orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka nie stanowi żadnej z okoliczności powołanych w treści art. 401 pkt 1 i 2 k. p. c. W rezultacie Sąd Najwyższy odrzucił jako niedopuszczalną skargę o wznowienie postępowania opartą na okoliczności stwierdzonego przez Europejski Trybunał Praw Człowieka naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Natomiast w postanowieniu z 17 kwietnia 2007 r. Sąd Najwyższy odmiennie zinterpretował sytuację prawną, w której skarga o wznowienie postępowania została złożona po stwierdzeniu przez Europejski Trybunał Praw Człowieka naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. We wskazanym postanowieniu Sąd Najwyższy uznał, iż wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uznający, że doszło do naruszenia prawa strony do rzetelnego procesu sądowego, gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji, może stanowić okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania z powodu jego nieważności (art. 401 pkt 2 k. p. c).
Próba rozwiązania sporu
Eksperci są zgodni, że sam wyrok Trybunału nie ma bezpośredniego wpływu na prawomocność krajowego orzeczenia sądowego, a Konwencja nie nakłada obowiązku ponownego osądzenia sprawy, jeżeli okaże się, że prawomocne orzeczenie zapadło z jej naruszeniem. W orzecznictwie rozważane są w związku z tym różne środki zaradcze, takie jak skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a w razie jej skuteczności - dochodzenie odszkodowania od Skarbu Państwa, skarga o wznowienie postępowania z powodu pozbawienia możności działania czy powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.
Rzecznik pyta
Wobec tego RPO postawił pytanie: Czy wyrok Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności stanowi podstawę do żądania wznowienia postępowania z powodu jego nieważności (art. 401 pkt 2 k.p.c.).
Drugie pytanie dotyczyło możliwości domagania się odszkodowania za szkody powstałe w wyniku wydania wyroku niezgodnego z prawem.
Stanisław Trociuk, zastępca RPO, który sporządzał wniosek był zdania, że wyrok ETPcz stwierdzający naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd nie może stanowić podstawy do wznowienia postępowania z powodu jego nieważności. Za takim stanowiskiem przemawia wzgląd na potrzebę ochrony praw osób trzecich, które nie były uczestnikami postępowania przed Europejskim Trybunałem jak również wzgląd na potrzebę ochrony konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Pogląd ten nie oznacza natomiast zezwolenia na uchylenie się przez Polskę od przestrzegania ostatecznego wyroku
ETPcz (art. 46 ust. 1 Konwencji). Państwo ma bowiem obowiązek usunięcia konsekwencji naruszenia Konwencji.
W ocenie Rzecznika należy jednak uznać w ślad za wyrokiem Sądu Najwyższego z 28 listopada 2008 r. (sygn. akt V CSK 271/08), że wyrok ETPcz jest równoznaczny ze stwierdzeniem przesłanki bezprawności uzasadniającej roszczenie o naprawienie szkody.
Sąd Najwyższy w uchwale podjętej 30 listopada br. podzielił w części opinię RPO i stwierdził, że „Ostateczny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w którym stwierdzono naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd, zagwarantowanego w art. 6 ust. 1 Konwencji nie stanowi podstawy wznowienia postępowania cywilnego”
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uchwała 7 sędziów z 30 listopada 2010 r., sygn. akt III CZP 16/10