Skarga nadzwyczajna - szansa czy ryzyko dla wymiaru sprawiedliwości?

Już za niespełna miesiąc - 3 kwietnia 2018 r. będzie możliwe wnoszenie skarg nadzwyczajnych do Sądu Najwyższego. Nowy środek kontroli prawomocnych orzeczeń sądowych przez jednych traktowany jest jako szansa, przez innych pole do nadużyć.

Podstawowym motywem towarzyszącym wprowadzeniu skargi nadzwyczajnej było przekonanie, że wyroki sądowe powinny być sprawiedliwe, wydane na podstawie prawidłowo zrekonstruowanych norm prawnych, a także odpowiadać poprawnie zebranemu i ocenionemu materiałowi dowodowemu. Orzeczenia niespełniające tych standardów, a przez to niezgodne z podstawowymi kryteriami sprawiedliwości, wymagają korekty, nawet w przypadku, gdy są już prawomocne, zauważa w komentarzu praktycznym zamieszczonym w Serwisie Informacji Prawnej LEX dr Krzysztof Szczucki, współautor projektu nowej ustawy o Sądzie Najwyższym.

Dla kogo nowa instytucja

To właśnie na mocy wskazanego aktu, do polskiego systemu prawnego została wprowadzona nowa instytucja procesowa – skarga nadzwyczajna – środek zaskarżenia przysługujący od spraw zakończonych prawomocnym wyrokiem. W dniu 21 grudnia 2017 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ustawę z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, która zastąpiła dotychczas obowiązującą ustawę z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym.

Skarga nadzwyczajna zgodnie z art. 89 nowej ustawy o Sądzie Najwyższym, może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej i:

1) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji,

2) orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,

3) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego
- a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. Ponadto skarga nadzwyczajna nie jest także dopuszczalna w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.

Skargę nadzwyczajną może wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Co do zasady skarga nadzwyczajna będzie mogła być wniesiona w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. Jeżeli od orzeczenia zostanie wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna, skarga nadzwyczajna będzie mogła być wniesiona w terminie roku od ich rozpoznania. Ustawodawca wprowadził jednocześnie zaczerpnięte z procedury karnej rozstrzygnięcie gwarancyjne, że niedopuszczalne jest uwzględnienie skargi nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja – po upływie sześciu miesięcy od dnia jej rozpoznania.

Nowość czy dublowanie

Wskazać jednak należy, że instytucja skargi nadzwyczajnej wzbudza wiele kontrowersji. Ustanawiając nowy środek zaskarżenia, ustawodawca stworzył kolejne narzędzie w celu wzruszania prawomocnych orzeczeń sądów, co z jednej strony daje stronom niezadowolonym z rozstrzygnięcia, kolejną szansę na jego zmianę lub uchylenie, z drugiej może dawać duże pole do nadużyć, ze względu na, jak niektórzy zauważają, pojawienie się w katalogu przesłanek wniesienia skargi tzw. zwrotów niedookreślonych. Pamiętać trzeba jednak, że skarga nadzwyczajna może być złożona od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony tylko raz.

Spotkać można także głosy, że to środek, który dubluje rozwiązania już istniejące, a tym samym przedłuża i tak już długo trwające postępowania sądowe. Co więcej krytycy nowej instytucji podnoszą argument, iż możliwość zaskarżania wyroków orzeczonych wstecz narusza zasadę stabilności i pewności prawa.

Na pytanie czy skarga nadzwyczajna stanowi więc szansę czy ryzyka dla wymiaru sprawiedliwości dr Krzysztof Szczucki postara się odpowiedzieć podczas webinarium, które odbędzie się już 20 marca o godz. 12.00.

Więcej sczegółów oraz możliwość zapisania się na szkolenie znajduje się na stronie: https://szkolenia.wolterskluwer.pl/.