Sprawa rozegrała się na tle prawomocnego skazania Ewy W. prezesa zarządu Stowarzyszenia T.  wytaczającego na rzecz pracownika powództwo i biorącego udział w toczącym się postępowaniu i w charakterze powoda.

Prezesowi zarządu postawiono zarzut, że w okresie, kiedy stowarzyszenie to wytaczało powództwo i występowało w postępowaniu cywilnym, prezes zarządu stowarzyszenia wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z 1994 r. o rachunkowości dopuścił do nieprowadzenia ksiąg rachunkowych tego podmiotu.

Stowarzyszenie prowadziło działalność gospodarczą, ale nie prowadziło ksiąg.

Własne ustalenia sądu cywilnego

Zagadnienie prawne powstało przy rozpoznawaniu apelacji od wyroku Sądu Rejonowego w G. z dnia 21 listopada 2019 r., którym sąd pierwszej instancji oddalił powództwo Stowarzyszenia „T” działającego na rzecz Artura M. przeciwko D. sp. z o.o. w N. o diety i ryczałty związane z podróżą służbową.

Sąd okręgowy wskazał, że stosownie do treści art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Czytaj w LEX: Znaczenie wyroku zagranicznego sądu karnego dla rozstrzygnięcia sprawy cywilnej w Polsce >

Czytaj : SN: Potwierdzenie popełnienia przestępstwa przy wznowieniu nie jest konieczne

Określona w art. 11 k.p.c. moc wiążąca wyroku karnego oznacza, że w sprawie cywilnej niedopuszczalne jest dokonywanie jakichkolwiek własnych ustaleń co do tych okoliczności, którymi, sąd jest związany w postępowaniu cywilnym. Okoliczności te nie mogą być przedmiotem postępowania dowodowego ani oceny sądu, a więc nie ma do nich zastosowania zasada swobodnej oceny dowodów (art. 233). Zatem -  sąd w sprawie cywilnej dokonuje tylko subsumcji pod odpowiedni przepis prawa materialnego cywilnego wiążących ustaleń wynikających z wyroku karnego oraz ewentualnych własnych ustaleń dotyczących pozostałych okoliczności istotnych w rozpoznawanej sprawie.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Zakres związania sądu cywilnego wyrokiem skazującym sądu karnego >

W konsekwencji wyłączona jest możliwość obrony pozwanego sprzecznej z ustaleniami wyroku karnego, a także podniesienia przez niego zarzutu pozbawienia możliwości obrony w tym zakresie. Tak twierdzi sędzia Irena Gromska-Szuster w swoich orzeczeniach.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dopuszczalność samodzielnego stwierdzenia przez sąd cywilny, że określony czyn stanowi przestępstwo >

Związanie faktami

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym wyroku karnego skazującego wiążą sąd cywilny co do wszystkich okoliczności faktycznych koniecznych dla bytu przestępstwa, za które skazany został sprawca, a w szczególności wszystkich, okoliczności należących do znamion strony przedmiotowej i podmiotowej.

Związanie dotyczy faktu popełnienia przestępstwa, czyli nie tylko popełnienia czynu przez określoną osobę na szkodę konkretnej osoby, lecz także kwalifikacji prawnej tego czynu i stopnia winy, okoliczności jego popełnienia, np. czasu, miejsca i sposobu, czy też poczytalności sprawcy.

Przyjęto, że prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo nieumyślne nie wyłącza możliwości ustalenia w postępowaniu cywilnym, że sprawca działał umyślnie; odwrotna zależność nie zachodzi - tak stwierdziła  Małgorzata Manowska w uzasadnieniu wyroku z 21 marca 2019 r..

Sąd okręgowy wskazał, że w literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że sąd cywilny może i powinien czynić własne ustalenia co do okoliczności, które nie dotyczą popełnienia przestępstwa, mimo że pozostała w związku z przestępstwem oraz że zostały opisane w uzasadnieniu wyroku karnego. Na przykład wysokości szkody, gdy nie stanowi ona niezbędnego elementu stanu faktycznego przestępstwa, stanu majątkowego: skazanego, wpływu faktu popełnienia przestępstwa przez małżonka na rozkład pożycia małżeńskiego, doznania większych obrażeń na skutek pobicia, niż to przyjęto w postępowaniu karnym, itp.

Przyjmuje się, że sąd cywilny wiążą tylko zawarte w sentencji wyroku karnego skazującego ustalenia okoliczności dotyczące osoby sprawcy, czynu przypisanego oskarżonemu i przedmiotu przestępstwa. Nie są wiążące inne ustalenia, faktyczne sądu karnego, dotyczące okoliczności ubocznych, wykraczające poza elementy stanu faktycznego przestępstwa (nawet jeśli zawarte są w sentencji wyroku karnego) i zawarte w uzasadnieniu wyroku.

Według SN zakres związania orzeczeniem sądu karnego został ograniczony do rozstrzygnięcia „co do popełnienia przestępstwa". Jest on zatem bardzo wąski. Oznacza to, że sąd cywilny związany jest jedynie faktem skazania określonej osoby za przypisane jej w wyroku karnym przestępstwo, a zatem przypisanie określonej osobie wypełnienia znamion czynu zabronionego opisanego w tym wyroku, za popełnienie którego strona została prawomocnie skazana.

 

Interwencja uboczna

Do przystąpienia organizacji pozarządowych do strony w toczącym się postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy o interwencji ubocznej, do której nie mają odpowiedniego zastosowania przepisy o współuczestnictwie jednolitym (art. 62 § 2 k.p.c.) - orzekła Izba Pracy SN

W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych na mocy przepisu szczególnego (art. 462 k.p.c.) organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych, za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, mogą wytaczać powództwa na rzecz pracownika lub wnosić odwołania od decyzji organów rentowych, a także, za zgodą pracownika lub ubezpieczonego wyrażoną na piśmie, przystępować do nich w toczącym się postępowaniu.

Z treści wyżej wymienionych przepisów wynika, że organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 8 k.p.c., jeśli mieści się to w ramach ich zadań statutowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, mogą wytoczyć powództwo. Warunek, że muszą uzyskać na to zgodę w formie pisemnej od pracownika.

Różne definicje działalności

Przez działalność gospodarczą w świetle art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Działalność gospodarczą należy rozumieć jako:

  • zarobkową działalność wytwórczą,
  • budowlaną,
  • handlową,
  • usługową oraz
  • poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także
  • działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły.

Działalność gospodarcza w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców to zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Natomiast działalność gospodarcza w świetle art. 15 ust. 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług to działalność obejmującą wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, a w szczególności obejmującą czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

W świetle uchwały siedmiu sędziów SN z 18 czerwca 1991 r. działalność gospodarczą wyróżnia kilka cech, a to:

  • profesjonalny charakter,
  •  charakter zarobkowy oraz
  • podporządkowanie regułom opłacalności i zysku lub zasadzie racjonalnego gospodarowania,
  • działanie we własnym imieniu,
  •  ciągłość, powtarzalność działań oraz
  • uczestnictwo w obrocie gospodarczym.

 

Sąd orzekający w sprawie dokonuje oceny dopuszczalności działania danej organizacji pozarządowej w konkretnym postępowaniu. W szczególności bada, czy zadanie statutowe organizacji nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej oraz czy spełnione są pozostałe warunki określone w art. 8, 61 i 462 k.p.c. Badanie to odbywa się z urzędu, zaś skutkiem ustalenia, że organizacją prowadzi działalność gospodarczą będzie utrata przez nią legitymacji do udziału w procesie.

 

Nieprowadzenie ksiąg

Odnosząc te rozważania do omawianej sprawy sąd okręgowy wskazał, iż prawomocnym wyrokiem z 14 sierpnia 2018 r. sąd rejonowy wydział kamy skazał Ewę W. ,prezes zarządu Stowarzyszenia „T”, za to, że nie prowadziła ksiąg tego podmiotu, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą ( z art. 60 § 1 k.k.s).

Przy czym Ewie W. przypisano popełnienie przestępstwa w okresie od stycznia 2010 r. do dnia 21 grudnia 2016r., a pismem z  listopada 2014 roku zostało wytoczone powództwo przez Stowarzyszenie „T” działające na rzecz Artura M.

Sąd okręgowy orzekający w tej sprawie, powziął wątpliwość czy przy przestępstwach z kks i ustawy o rachunkowości, użycie zwrotu: „podmiotu, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą" skutkuje związaniem sądu cywilnego w rozumieniu art. 11 k.p.c. również co uznania faktu prowadzenia przez to stowarzyszenie działalności gospodarczej.  Tym samym czyni bezprzedmiotowym dalsze badanie legitymacji procesowej tego stowarzyszenia.

Różne stanowiska

Sąd okręgowy nadmienił, iż w orzecznictwie sądów powszechnych pojawiły się rozbieżne poglądy odnośnie do kwestii związania sądu w postępowaniu cywilnym ustaleniami wydanego w sprawie karnej wyroku (art. 11 k.p.c.) w przypadku skazania członka zarządu stowarzyszenia za przestępstwo z art. 77 ustawy o rachunkowości i art. 60 § 1 k.k.s. Sąd Okręgowy w Łodzi przyjął w kilku sprawach, iż zawarcie w prawomocnym wyroku skazującym w opisie przypisanego prezesowi zarządu stowarzyszenia czynu zwrotu: „podmiotu, który faktycznie prowadził działalność gospodarczą” wiąże sąd w postępowaniu cywilnym do faktu prowadzenia przez to stowarzyszenie działalności gospodarczej.

Z kolei Sąd Okręgowy w dwóch innych sprawach uznał, iż ten zwrot w opisie czynu przypisanego prezesowi zarządu stowarzyszenia nie ma mocy wiążącej przy ocenie legitymacji stowarzyszenia.

Sygnatura akt III PZP 5/20, postanowienie Izby Pracy z 21 stycznia 2021 r.