Sąd Apelacyjny w Katowicach po rozpoznaniu apelacji Piotra K., 9 marca 2015 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił powództwo skarbu państwa, naczelnika Urzędu Skarbowego w Sosnowcu o zapłatę ponad miliona 200 tys. zł. Zdaniem naczelnika było to zadłużenie podatkowe obciążone hipotekami  przymusowymi nieruchomość gruntową pozwanego podatnika.

Sąd I instancji zasądza milion od podatnika
Sąd ustalił, że Leszek P. nabył od fabryki silników małej mocy - spółki akcyjnej w Sosnowcu na podstawie umowy z 1999 roku prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz z budynkami . Prawa te w 2011 r. zostały następnie sprzedane pozwanemu Piotrowi P. ( który był synem Leszka P.). W umowie wymieniono obciążenia hipoteczne.
Sąd Rejonowy w Katowicach postanowieniem  z października 2005 r. stwierdził zakończenie postępowania upadłościowego tej fabryki i firmę tę wykreślono z rejestru w 2006 r. W postępowaniu upadłościowym zostały uznane wszystkie wierzytelności powoda w wysokości 1 mln 200 tys. zł.
Z uwagi na bezskuteczność egzekucji wobec upadłej fabryki, powód został wezwany przez US do zapłaty. Jednak odmówił. Twierdził, że nie jest następcą prawnym upadłej firmy.
Sąd Okręgowy 7 sierpnia 2013 r. uwzględnił powództwo dyrektora US i zasądził żądaną kwotę.  Pozwany podatnik nie przekonał sądu, że obciążenia hipoteczne  do niego nie należą. A co więcej - sąd nie uznał niekonstytucyjności art. 70 par. 6 Ordynacji podatkowej.
W apelacji sąd stwierdził, ze źródłem ewentualnej odpowiedzialności pozwanego jest ograniczone prawo rzeczowe w postaci hipoteki, a nie odpowiedzialność podatkowa. Ale ze względu na niekonstytucyjność art. 70 par. 8 Ordynacji podatkowej ( sygn. SK 40/12), nie może on zostać zastosowany w tej sprawie.  Według tego przepisu  "nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu". Z tym, że Trybunał Konstytucyjny w sentencji mówił jedynie o niekonstytucyjności art. 70 ust. 6 Ordynacji z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Dodał też w uzasadnieniu, że odpowiednikiem tego przepisu jest art. 70 § 8 wskazanej ustawy.
Skoro tak, to dla zobowiązań podatkowych, bieg zobowiązania mimo zabezpieczenia hipotekę upłynął  i  dlatego wygasła hipoteka. Wobec tego nie ma dalszej odpowiedzialności rzeczowej.

Argumenty skargi kasacyjnej
Skargę kasacyjna wniosła Prokuratoria Generalna SP zarzucając naruszenie art. 70 par. 8 Ordynacji podatkowej i nie zgodzając się z twierdzeniem, że Trybunał zakwestionował przepis przed wydaniem decyzji podatkowej.  Ponadto - zdaniem Prokuratorii - sąd nie zastosował art. 3 ustawy o księgach wieczystych. PG wniosła o uchylenie orzeczenia w całości.
W odpowiedzi na skargę, radca prawny Mieczysław Karwowski argumentował: - W swym wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że sporny przepis jest niekonstytucyjny, lecz skoro nie został powołany przez wnioskodawcę, to nie może wychodzić poza zakres skargi.  Natomiast sama hipoteka jest akcesoryjna, tylko zabezpiecza wierzytelność, a nie jest jej źródłem - dodał pełnomocnik podatnika.

SN oddala skargę Prokuratorii
W wyroku z 17 marca br. Sąd Najwyższy oddalił skargę skarbu państwa. Zdaniem SN art. 70 par. 8 Ordynacji podatkowej powielał przepis art. 70 par. 6 Ordynacji, obowiązujący do 2002 roku. Trybunał Konstytucyjny 8 października 2013 roku uznał wspomniany przepis Ordynacji podatkowej za niezgodny z Konstytucją.  Przyczyną  uznania tego przepisu za niekonstytucyjny jest nierówność podmiotów, które zyskują zabezpieczenie. 
- Z wyroku Trybunału wynika jednoznacznie, że przepis na który powołał się powód - skarb państwa jest niekonstytucyjny, przestaje wywierać skutki prawne i powinien być traktowany jako nieistniejący - powiedział w uzasadnieniu wyroku sędzia prof. Wojciech Katner. -  Przepis ten nie odpowiadał standardom ochrony własności - dodał.

Zasady konstytucyjne
Czy można więc traktować identyczny przepis Ordynacji jakby obowiązywał? Inna numeracja, przesunięcie przepisu o dwie jednostki redakcyjne i stanowisko zgodne z doktryną sugeruja, że taki przepis , którego nie uchylił TK nadal obowiązuje. Po drugie do orzekania niezgodności z Konstytucją RP jest powołany wyłącznie Trybunał Konstytucyjny - podkreślił sędzia sprawozdawca.
Potwierdza to wyrok z 24 listopada 2015 r. ( II CSK 517/14). W tym ostatnim wyroku SN stwierdził: orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego - jak stanowi art. 190 ust. 1 Konstytucji - mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Stosownie do art. 190 ust. 3 Konstytucji, orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego.
SN powiedział, że Trybunał w tej sprawie powinien się wypowiedzieć, jednak nie można sprowadzać orzekania do czystego formalizmu i przedkładania tego formalizmu ponad racjonalne myślenie. Z tego wynika, że TK dąży do eliminacji z obrotu przepisu. Trudno stwierdzić więc, że kontynuator tego przepisu pod zmienionym numerem artykułu obowiązuje, tak jakby wyrok TK nie dotyczył go.
- Wyrok Trybunału dotyczył normy prawnej, a nie jednostki redakcyjnej  - zaznaczył sędzia Wojciech Katner. - W związku z tym ustawodawca przepis powinien usunąć wraz z ogłoszeniem wyroku Trybunału. W przeciwnym wypadku można by dowolnie zmieniać numerację ustawy i nie wykonywać orzeczeń Trybunału.
Istotne jest przy tym wyroku TK, że uznanie za niekonstytucyjny art. 70 par. 6 odnosi się do brzmienia art. 70 par. 8 Ordynacji podatkowej. Nie mogło to być zawarte w sentencji wyroku, ze względu na związanie Trybunału granicami zaskarżenia.
Takie stanowisko SN wiąże się z tym, że sędziowie mają świadomość warunków działalności Trybunału Konstytucyjnego w obecnej chwili.  - Wobec tego, że to jest wyjątkowa sytuacja, przekazywanie teraz tej sprawy do Trybunału byłoby dla zainteresowanych stron niezrozumiałe - stwierdził prof. Katner.
SN uznał więc, że stwierdzić należy nieobowiązywanie  art. 70 par. 8 Ordynacji podatkowej. A to łączy się z przedawnieniem zobowiązania podatkowego i z mocy prawa zobowiązanie przestaje istnieć  19 stycznia 2011. Bieg terminu przedawnienia został przerwany przez ogłoszenie upadłości dłużnika .  A więc nie może być zabezpieczenia hipoteką nieistniejącego zobowiązania i wierzytelności.

Sygnatura akt V CSK 377/15, wyrok z 17 marca 2016 r.

Dowiedz się więcej z książki
Rzetelny proces podatkowy
  • rzetelna i aktualna wiedza
  • darmowa wysyłka od 50 zł