Na podstawie art. 52 § 1 k.r.o. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia "ważnych powodów", pozostawiając je do sprecyzowania praktyce orzeczniczej. Na przestrzeni lat orzecznictwo wypracowało różne poglądy w tym zakresie. Przede wszystkim przyjmuje się, że "ważnymi powodami" uzasadniającymi żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków są: długotrwała separacja faktyczna, moralnie naganne zachowania jednego z małżonków przekładające się na stan materialny rodziny (trwonienie majątku lub zaciąganie nieuzasadnionych długów). Wskazuje się przy tym, że co do zasady niepowodzenia w prowadzeniu działalności gospodarczej nie mogą być uznane za "ważny powód" ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków, choć wyjątkowo jest to dopuszczalne.

Trwała separacja stanowi argument za ustanowieniem rozdzielności majątkowej
Jako jeden z "ważnych powodów" uzasadniających zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej wskazywana jest długotrwała separacja małżonków, która uniemożliwia im współdziałanie w zarządzaniu majątkiem wspólnym. Podkreśla się bowiem, że rozłąka małżonków połączona z niemożnością podejmowania wspólnych decyzji co do wspólnego majątku, może narazić rodzinę na poważny uszczerbek. Pogląd taki zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 2000 r. w sprawie II CKN 401/00 (LEX nr 548761) wskazując, że "jednym z ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. jest długotrwała separacja małżonków, mająca swe źródło w nieporozumieniach między nimi, która sprawia, że małżonkowie tracą zdolność wykonywania aktów zarządu majątkiem wspólnym." W wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r. w sprawie II CKN 1070/98 (LEX nr 50872) Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że "ważnym powodem" zniesienia małżeńskiej wspólności majątkowej nie jest jednak każdy przejaw separacji małżonków, ale tylko taki który "zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym." Natomiast w wyroku z dnia 12 września 2000 r. w sprawie III CKN 373/99 (LEX nr 51561) Sąd Najwyższy uznał, że "z żądaniem zniesienia wspólności może wystąpić również małżonek, który jest wyłącznie winny separacji. Wina jego, jak też wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia wspólności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego." Jednocześnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2008 r. w sprawie II CSK 371/08 (LEX nr 490945) uznał, że "ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami, którzy pozostawali we wspólności ustawowej lub umownej, z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa jest dopuszczalne w zasadzie tylko wtedy, gdy z powodu separacji faktycznej (życia w rozłączeniu) niemożliwe było już w tym dniu ich współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym."

Lekkomyślna postawa może stanowić "ważny powód"
W orzecznictwie wskazuje się również, że niewłaściwe, nieodpowiedzialne czy wręcz lekkomyślne działania jednego z małżonków mogą stanowić "ważny powód" ustanowienia rozdzielności majątkowej. Zachowania takie jak trwonienie majątku, czy nadmierna skłonność do gier hazardowych mogą bowiem narazić rodzinę na poważne trudności finansowe. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 grudnia 1998 r. w sprawie I CKN 906/97 (LEX nr 1215097) uznał, że "przez ważne powody - w ujęciu art. 52 § 1 k.r.o. - rozumie się ogólnie takie okoliczności, które sprawiają, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność majątkowa nie służy dobru drugiego z małżonków, a nawet prowadzi do sytuacji sprzecznej z zasadami prawa rodzinnego. Przez ważne powody rozumie się nie tylko okoliczności natury majątkowej np. trwonienie przez jednego z małżonków dorobku, lecz także okoliczności stwarzające sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe lub znacznie utrudnione." Z kolei w wyroku z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie IV CKN 1710/00 (LEX nr 78281) Sąd Najwyższy przyjął, że "podjęcie przez pozwaną, bez zgody powoda, wysokiej kwoty i nie wykazanie, że duża część z niej (...) została przeznaczona na potrzeby rodziny, świadczy o działaniach pozwanej zmierzających do pomniejszenia wspólnego dorobku, co mogło być uznane za ważny powód", który uzasadnia ustanowienie rozdzielności majątkowej. Warto także zwrócić uwagę na pogląd przedstawiony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1968 r. w sprawie III CRN 92/68 (LEX nr 6345). W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy zaznaczył, że „trwonienie uzyskiwanych dochodów w związku z pijaństwem niewątpliwie należy zaliczyć do ważnych powodów, uzasadniających żądanie zniesienia współwłasności ustawowej przez Sąd. [...] Postępowanie lub zachowanie się małżonka, w którym ujawnia się chęć pasożytniczego korzystania z dorobku współmałżonka, bez podejmowania starań o przyczynienie się do kosztów utrzymania rodziny może być również podstawą żądania zniesienia wspólności ustawowej."

Kłopoty w biznesie to nie "ważny powód"
Warto również odnotować pogląd, zgodnie z którym trudności finansowe w prowadzonej działalności gospodarczej jednego z małżonków co do zasady nie są uznawane za "ważny powód" uzasadniający zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej. Przyjmuje się, że chęć uchronienia partnera od ponoszenia odpowiedzialności za długi związane z prowadzoną działalnością gospodarczą nie jest wystarczająca do sądowego zlikwidowania wspólności majątkowej. Podkreśla się bowiem, że działanie takie mogłoby pokrzywdzić wierzycieli dłużnika. Na takim stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 września 1997 r. w sprawie I CRN 105/96 (LEX nr 32278) wskazując, iż "nie mogą stanowić ważnego powodu - w rozumieniu art. 52 k.r.o. - do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej same niepowodzenia gospodarcze małżonka i zamiar ich zminimalizowania przez uniemożliwienie wierzycielom egzekucji z majątku dorobkowego małżonków." Z kolei w wyroku z dnia 24 maja 1994 r. w sprawie I CRN 61/94 (LEX nr 5392) Sąd Najwyższy podkreślił, że "rodzina korzystająca z dochodów związanych z działalnością gospodarczą jednego ze współmałżonków musi też ponosić ujemne skutki takiej działalności. Niepowodzenia współmałżonka w działalności gospodarczej i zamiar uniemożliwienia wierzycielom egzekucji z majątku wspólnego nie mogą stanowić ważnego powodu do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o." Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 1997 r. w sprawie I CKU 101/97 (LEX nr 1227797) czytamy, że "przy ocenie występowania przesłanek ustawowych z art. 52 k.r.o. nie można pomijać interesów osób trzecich, w szczególności zaś wierzycieli jednego z małżonków, zwłaszcza wtedy, gdy zniesienie wspólności majątkowej ma nastąpić z datą wsteczną."

"Ważnym powodem" może być potrzeba ochrony rodziny przed egzekucją
W orzecznictwie prezentowany jest także pogląd, zgodnie z którym w wyjątkowych przypadkach możliwe jest uznanie za "ważny powód" uzasadniający zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej potrzebę ochrony małżonka przed egzekucją z majątku wspólnego. Stanowisko takie zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 października 1998 r. w sprawie I CRN 228/95 (LEX nr 35583) wskazując, że "zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że dopuszczalne jest uznanie za ważny powód zniesienia (także z datą wsteczną) wspólności majątkowej małżeńskiej, faktu prowadzenia, a nawet samej możliwości prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, jeżeli przemawia za tym dobro rodziny lub dobro współmałżonka dłużnika." Natomiast w uchwale z dnia 27 marca 1972 r. w sprawie III CZP 69/70 (LEX nr 1453) Sąd Najwyższy przyjął, że "grzywna i koszty sądowe orzeczone w postępowaniu karnym w stosunku do jednego z małżonków mogą być egzekwowane z majątku wspólnego małżonków. Jednakże gdy dobro rodziny lub drugiego małżonka za tym przemawia, prowadzenie lub możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego może stanowić ważny powód zniesienia wspólności majątkowej, a stosownie do okoliczności może także uzasadniać oznaczenie wcześniejszej daty jej ustania (art. 52 k.r.o.)."

Podsumowanie
Analiza zaprezentowanych poglądów nie pozwala na przedstawienie zamkniętego katalogu "ważnych powodów", uzasadniających ustanowienie rozdzielności majątkowej w małżeństwie. Warto jednak mieć na uwadze, że sądy uzależniają dopuszczalność uwzględnienia powództwa z art. 52 § 1 k.r.o. od zaistnienia takich sytuacji, w których konieczne jest zapewnienie ochrony majątkowej jednemu z małżonków z uwagi na trwały rozkład pożycia uniemożliwiający zarządzanie majątkiem wspólnym lub też takie wysoce naganne zachowania drugiego z małżonków, które rażąco godzą w dobro rodziny.


Krystyna Skiepko
Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków>>>