Przed wejściem w życie rządowej nowelizacji osoba ubezwłasnowolniona nie mogła zakwestionować zasadności umieszczenia jej w domu pomocy społecznej, a w czasie, gdy przebywała w DPS, nie mogła wnioskować o weryfikację, czy nadal jest to zasadne.

W komunikacie zamieszczonym w środę na stronie RPO zwrócono uwagę, że o uregulowaniu tych kwestii mówiło się w Polsce od lat. Przypomniano sprawę mężczyzny ubezwłasnowolnionego przez sąd, a następnie, na wniosek opiekuna, umieszczonego w domu pomocy społecznej. DPS potraktował przyjęcie mężczyzny jako dobrowolne i niewymagające zatwierdzenia przez sąd, wobec czego mężczyzna przez lata bezskutecznie występował o zwolnienie. Sprawa została w 2012 r. rozpatrzona przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

Trybunał uznał, że mężczyzna był zdolny do wyrażania opinii o swojej sytuacji, a umieszczenie go w domu pomocy społecznej - który całkowicie kontrolował jego leczenie, poruszanie się i przysługującą mu rentę inwalidzką – było pozbawieniem wolności naruszającym konwencję praw człowieka. Trybunał stwierdził, że tryb umieszczenia skarżącego w DPS był niezgodny z prawem m.in. ze względu na brak zaangażowania sądu.

Od nowego roku osoba przyjęta do DPS, także ubezwłasnowolniona, może wystąpić do sądu opiekuńczego o zmianę orzeczenia o przyjęciu do DPS. Także osoba, która nie wyraża zgody na dalsze przebywanie w takiej placówce, może wystąpić do sądu z wnioskiem o zniesienie przebywania w DPS.

Sąd obecnie ma obowiązek wysłuchania osoby ubezwłasnowolnionej, która ma być przyjęta do szpitala psychiatrycznego lub DPS. Ponadto w celu zapewnienia dodatkowej i pełnej ochrony prawnej osób z zaburzeniami psychicznymi lub niepełnosprawnością intelektualną osobie przyjętej do DPS lub szpitala psychiatrycznego bez jej zgody sąd ustanawia adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez wniesienia wniosku (dotychczas nie było takiego obowiązku).

W przypadku przyjęcia do DPS bez zgody osoby przyjmowanej, a za zgodą przedstawiciela ustawowego, wymagane jest orzeczenie sądu opiekuńczego. Okresowe badania stanu zdrowia psychicznego takich osób będą przeprowadzane co najmniej raz na pół roku.

RPO zwraca też uwagę na zapisy dotyczące Centrów Zdrowia Psychicznego, zgodnie z którymi opieka nad pacjentem ma być wielostronna, zintegrowana i łatwiej dostępna.

Na podstawie wrześniowej nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej prowadzone będą programy pilotażowe, które umożliwią finansowanie opieki nad określoną grupą mieszkańców, a nie - jak obecnie - za każdy dzień pobytu w szpitalu lub wizytę u lekarza. "To rozwiązanie w pełni jest popierane przez Komisję Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego powołanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich" - czytamy w komunikacie na stronie RPO.

Rzecznik zwraca też uwagę, że doprecyzowane zostały także przepisy dotyczące stosowania przymusu bezpośredniego w szpitalach służby więziennej, a także dotyczące monitoringu w izolatkach.

RPO zapowiedział, że będzie na bieżąco monitorował realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, a także programu pilotażowego.(PAP)