Skargę do Trybunału wniosło ośmiu sędziów ukraińskiego Sądu Najwyższego, powołanych bezterminowo do orzekania w tymże sądzie w latach 1994-2008 r. W 2016 roku ukraińska konstytucja została zmieniona w ten sposób, aby dokonać reformy sądownictwa krajowego, w tym struktur Sądu Najwyższego. Zmianie tej towarzyszyło również przyjęcie nowych ustaw regulujących funkcjonowanie sądów powszechnych i status sędziego. Celem reformy była optymalizacja wymiaru sprawiedliwości, a jeden z jej elementów dotyczył powołań na stanowiska sędziów SN, które miały być przeprowadzane w drodze konkursu. Dotychczasowi sędziowie utracili swoje stanowiska, ale mogli stanąć do konkursu i ubiegać się o ponowne powołanie. Nowy Sąd Najwyższy rozpoczął funkcjonowanie w 2017 r., ale tylko jednemu z 8 skarżących udało się uzyskać powołanie zgodnie z nowymi zasadami. Zgodnie z rozstrzygnięciem ukraińskiego Trybunału Konstytucyjnego z 2017 r., reforma ta była wadliwa, a skarżący sędziowie w dalszym ciągu powinni pozostać na swoich stanowiskach. Mimo to, skarżący nie zostali przywróceni na swoje stanowiska. Przed Trybunałem zarzucili, iż ten stan rzeczy stanowił naruszenie prawa do rzetelnego procesu z art. 6 ust. 1 Konwencji, oraz naruszenie ich prawa do poszanowania życia prywatnego z art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał zgodził się ze skarżącymi i potwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 i art. 8 Konwencji.
Czytaj też: Sędziowie bardziej cenią opinie "instytutów" niż biegłych, a te często są wadliwe >
Nie można arbitralnie ingerować w karierę zawodową sędziów
W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji Trybunał wskazał, iż wszyscy skarżący, z chwilą powołania na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego, uzyskali prawo do sprawowania wskazanej funkcji do momentu przejścia w stan spoczynku, chyba że zaistnieją okoliczności szczególne wskazane enumeratywnie w ukraińskiej konstytucji. Skarżący zostali jednak usunięci ze swych stanowisk w drodze nowo przyjętych przepisów ustawowych, które zostały następnie uznane za niekonstytucyjne przez krajowy Trybunał Konstytucyjny. Tym samym skarżący, pomimo braku formalnego zwolnienia z urzędu i pomimo korzystnego dla nich rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego, nie mogą sprawować swych funkcji sędziowskich w Sądzie Najwyższym.
Trybunał przypomniał w tym miejscu szczególny status i rolę sądów w demokratycznym społeczeństwie, a także swą ustaloną linię orzeczniczą w przedmiocie ochrony sędziów przed środkami wymierzonymi w ich status lub przebieg kariery, które mogłyby wpływać negatywnie na ich niezawisłość i autonomię. Prawo dostępu do sądu, jako element gwarancji rzetelnego procesu, stanowi jedną z podstawowych gwarancji tego rodzaju, a skarżący, co do zasady, powinni byli mieć daną możliwość indywidualnego zaskarżenia decyzji o pozbawieniu ich stanowiska do sądu krajowego. Skarżący takiej możliwości nie mieli. Trybunał w tym miejscu dodał również, iż trudno wskazać przesłanki, w świetle których cele reformy ukraińskiego sądownictwa (to jest przyspieszenie biegu procesów sądowych) miały zostać osiągnięte w drodze odebrania skarżącym prawa do sądu. Bezsprzecznie miało zatem miejsce naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji w omawianej sprawie.
Nieprawidłowe pozbawienie stanowiska narusza prawo do poszanowania życia prywatnego
W odniesieniu do naruszenia art. 8 Konwencji Trybunał przypomniał, iż gwarancje poszanowania życia prywatnego mają również zastosowanie do życia zawodowego danej osoby. Skarżący zostali pozbawieni możliwości wykonywania swej pracy, to jest funkcji sędziów Sądu Najwyższego, bez formalnego złożenia ich z urzędu. Zdaniem Trybunału, pozbawienie skarżących możliwości kontynuacji pracy i realizacji celów zawodowych stanowiło ingerencję w ich prawo do poszanowania życia prywatnego. Wadliwość prawna tego stanu rzeczy została potwierdzona zarówno w rozstrzygnięciu krajowego Trybunału Konstytucyjnego, jak i w niniejszym wyroku Trybunału. Miało zatem miejsce również naruszenie prawa skarżących do poszanowania ich życia prywatnego i art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Polska reforma sądownictwa sprzeczna ze standardami Konwencji
Rozstrzygnięcie Trybunału ma charakter identyczny do rozstrzygnięć wydawanych w szeregu skarg przeciwko Polsce w związku z reformą polskiego sądownictwa, zainicjowaną w 2017 r. Trybunał ponownie potwierdza, iż arbitralne zmiany w statusie sędziów, wprowadzone na mocy nowych przepisów ustawowych, bez możliwości ich kontroli przez niezawisły sąd, stanowią naruszenie podstawowych standardów demokratycznego państwa prawa. W omawianej sprawie pojawia się jednakże nowy element - to jest naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego sędziów, którzy zostali usunięci ze stanowiska sprzecznie z dotychczasowymi regułami. Wskazać zatem należy, iż sędziom, którzy znaleźli się w takiej sytuacji, przysługuje również prawo do słusznego zadośćuczynienia za zakłócenie przebiegu ich kariery zawodowej.
Gumenyuk i inni przeciwko Ukrainie - wyrok ETPC z dnia 22 lipca 2021 r. skarga nr 11423/19