Wyrok - C-176/22 BK i ZhP - analizują dla Prawo.pl Sebastian Morgała, adwokat, senior associate w kancelarii prawnej Taylor Wessing i Zygmunt Waga, LL.M., associate w kancelarii prawnej Taylor Wessing.
Bułgarski sąd karny wystąpił do TUSE z pytaniem prejudycjalnym w związku z prowadzoną sprawą o korupcję. Chodziło o możliwości zmiany kwalifikacji rozpatrywanego przestępstwa bez uprzedniego poinformowania o tym oskarżonego. Niezależnie od tej pierwszej, związanej z prawem unijnym wątpliwości, sąd zaczął się również zastanawiać, czy wobec zadania pytania prejudycjalnego do TSUE możliwe jest dalsze prowadzenie postępowania (w szczególności prowadzenie dalszego postępowania dowodowego). Sąd bułgarski wystąpił więc do TSUE z kolejnym pytaniem prejudycjalnym, na które TSUE odpowiedział w omawianym wyroku. Kierując swoje drugie zapytanie, sąd bułgarski zastrzegł, że nie wydałby orzeczenia co do istoty sprawy przed otrzymaniem odpowiedzi TSUE na pierwotnie zadane pytanie. Zdaniem sądu bułgarskiego, dalsze procedowanie sprawy w możliwym zakresie, zamiast jej całkowitego zawieszania, sprzyjałoby realizacji prawa do uzyskania rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.
Czytaj: Po wyroku TSUE wstrzymanie rat kredytu frankowego prawie pewne, ale raczej po spłacie kapitału>>
Jest pytanie prejudycjalne? Sąd nie musi zawieszać postępowania
TSUE zaakceptował założenia sądu bułgarskiego i stwierdził, że prawo unijne nie stoi na przeszkodzie prowadzeniu postępowania przez sąd krajowy w przypadku skierowania pytania prejudycjalnego. TSUE wskazał przy tym, że aby nie trzeba było zawieszać postępowania, konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:
- w prawie krajowym nie występuje przepis prawa proceduralnego, który nakazywałby zawieszenie postępowania (TSUE uznaje autonomię proceduralną Państw Członkowskich);
- mimo braku zawieszenia postępowania musi zostać zachowana skuteczność (effet utile) mających zastosowanie przepisów prawa UE. Oznacza to, że do momentu udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne nie może być wydane rozstrzygnięcie opierające się na zagadnieniu z zakresu prawa UE wymagającym wyjaśnienia przez TSUE;
- czynności, które podejmie sąd krajowy muszą być niezbędne i muszą dotyczyć aspektów niezwiązanych z przedstawionymi pytaniami prejudycjalnymi. Oznacza to również, że podjęte czynności nie mogą uniemożliwić sądowi krajowemu zastosowania się w ramach toczącego się postępowania do rozstrzygnięcia TSUE.
Czytaj w LEX: Pytanie prejudycjalne - postępowanie >
Biorąc pod uwagę przesłanki wyrażone przez TSUE, należy stwierdzić, że brak konieczności zawieszenia postępowania może zaistnieć przede wszystkim w sprawach wielowątkowych, w których obok zagadnień wymagających wykładni prawa UE, występują samodzielne zagadnienia z zakresu prawa krajowego, które nie zostały jeszcze dostatecznie wyjaśnione (w szczególności wymagają przeprowadzenia postępowania dowodowego).
Czytaj w LEX: Podmioty uprawnione do skierowania odesłania prejudycjalnego do ETS >
Jaki wpływ na decyzje polskich sądów?
Polskie sądy cywilne i karne - w związku z tym wyrokiem - w przypadku skierowania pytania prejudycjalnego do TSUE powinny szerzej rozważyć możliwość kontynuowania postępowania.
Jeżeli chodzi o pierwszą przesłankę wskazaną przez TSUE w polskim prawie brak przepisu prawa proceduralnego, który bezwzględnie nakazywałby zawieszenie postępowania (zarówno cywilnego, jak i karnego) w przypadku skierowania pytania prejudycjalnego do TSUE.
Czytaj w LEX: Skutki wyroku TS odnoszące się do innych postępowań przed sądami krajowymi >
W przypadku postępowania cywilnego, kwestię tę reguluje wprost art. 177 par. 1 pkt. 31 k.p.c. Przewiduje on jedynie fakultatywną (a nie obligatoryjną) możliwość zawieszenia postępowania cywilnego z urzędu w przypadku skierowania do TSUE pytania prejudycjalnego. Dalsze prowadzenie postępowania nie jest więc zakazane i zależy od decyzji sądu.
Zobacz też procedurę: Zawieszenie postępowania (inne prejudycjalne postępowanie) >
Z kolei w zakresie postępowania karnego, uznaje się, że zawieszenie postępowania w przypadku zadania pytania prejudycjalnego do TSUE jest możliwe na podstawie art. 22 par. 1 k.p.k. Wniosek ten wynika z zastosowania prounijnej wykładni prawa. Wykładnia ta polega na uznaniu, że wniosek o rozstrzygnięcie pytania prejudycjalnego może stanowić długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania, przewidzianą w art. 22 par. 1 (warto przytoczyć postanowienie w składzie 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14.10.2015 r., sygn. akt I KZP 10/15 i przytoczone tam poglądy doktryny). Tym samym należy stwierdzić, że również przepisy postępowania karnego nie stoją na przeszkodzie temu, aby nie zawieszać postępowania w razie skierowania pytania prejudycjalnego. Ponadto w dotychczasowej prounijnej wykładni przepisu art. 22 par. 1 k.p.k. należy uwzględnić nowe czynniki wskazane w Wyroku przez TSUE.
Zobacz procedurę w LEX: Pytanie prejudycjalne sądu administracyjnego do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej >
Dla oceny zaistnienia pozostałych, wskazanych przez TSUE przesłanek, konieczna jest analiza szczegółowych okoliczności konkretnej sprawy. Jak wspomniano, zawieszenie postępowania nie będzie konieczne przede wszystkim w sprawach wielowątkowych, łączących w sposób niezależny od siebie zagadnienia prawa unijnego i krajowego. Przy podejmowaniu decyzji o braku zawieszenia postępowania decydujące będą dwa główne czynniki. Z jednej strony będzie to zachowanie efektywności prawa unijnego mimo kontynuowania postępowania. Z drugiej prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.
Podzielając argument dotyczący szybkości postępowania, należy jednak zaznaczyć, że możliwość kontynuowania postępowania nie będzie co do zasady obejmować czynności związanych z żądaniem ewentualnym, którego rozpoznanie następowałoby dopiero po zbadaniu żądania głównego związanego z prawem UE. Żądanie ewentualne podlega rozpoznaniu dopiero w przypadku nieuwzględnienia żądania głównego i wobec tego w razie uwzględnienia żądania głównego związanego z prawem UE, czynności (i ich koszty) dotyczące żądania ewentualnego (niezwiązanego z prawem UE) okazałyby się całkowicie zbędne.
Zobacz procedurę w LEX: Wniesienie skargi o wznowienie postępowania po orzeczeniu TK lub organu międzynarodowego >
Automatyczne zawieszenie może powodować konsekwencje
Na skutek wyrażonego w wyroku stanowiska TSUE, wydaje się konieczne zmodyfikowanie dotychczasowej powszechnej praktyki automatycznego zawieszania postępowania w przypadku zadania pytania prejudycjalnego do TSUE. Związaną z tym praktyczną konsekwencją może być szersza możliwość wniesienia skutecznej skargi o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Wydaje się, że powołując się na wyrok, możliwe będzie skuteczne wniesienie takiej skargi w przypadku, gdy w związku z zadanym pytaniem prejudycjalnym sąd zawiesił postępowanie, zaś po udzieleniu odpowiedzi przez TSUE, sąd:
- prowadził postępowanie dowodowe niepowiązane w żaden sposób z zagadnieniami będącymi przedmiotem rozstrzygnięcia TSUE, i którego przeprowadzenie było wcześniej możliwe;
- analizował kwestie niezwiązane z prawem unijnym (przy zastrzeżeniu, że sąd miał możliwość zbadania ich wcześniej, nie są one następstwem rozstrzygnięcia TSUE oraz nie były to żądania o charakterze ewentualnym wobec żądania głównego wymagającego wykładni prawa UE).
Czytaj też w LEX: Zawieszenie postępowania przygotowawczego >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
