Prokuratorzy mają prawo do kasacji w sprawach dyscyplinarnych

Sejm popełnił błąd w ustawie o Sądzie Najwyższym, bo co innego chciał osiągnąć. Celem zmian było wzmocnienie sądowej kontroli orzeczeń zapadłych w postępowaniu dyscyplinarnym wobec prokuratorów, a nie ograniczanie im konstytucyjnego prawa do sądu - stwierdził Trybunał Konstytucyjny, a za nim Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego.

Problem prawny powstał na tle kolejnej nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym, która weszła w życie 3 kwietnia 2018 r.

Czytaj: SN: Prokurator wydalony z zawodu nie ma prawa do sądu?>>

Prokuratorzy bez możliwości wniesienia kasacji

Nowelizacja z grudnia 2017 r. uchyliła dotychczasowy art. 163 § 1 ustawy - Prawo o prokuraturze przyznający stronom i Prokuratorowi Generalnemu prawo do wniesienia kasacji od orzeczenia wydanego przez Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny przy Prokuratorze Generalnym orzekający dotąd jako sąd odwoławczy w sprawach dyscyplinarnych prokuratorów.

Czytaj też:  Izba Dyscyplinarna uniemożliwia rozpoznanie apelacji przez Izbę Karną SN>>

Po tej nowelizacji sądem dyscyplinarnym drugiej instancji w sprawach dyscyplinarnych prokuratorów jest Sąd Najwyższy w składzie dwóch sędziów Izby Dyscyplinarnej i jednego ławnika Sądu Najwyższego). I od orzeczenia sądu dyscyplinarnego drugiej instancji kasacja nie przysługuje. W tym czasie Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny, który był drugą instancją - został zlikwidowany.

Stosować przepisy dotychczasowe?

Wątpliwości Sądu Najwyższego wzbudziły przepisy przejściowe , w myśl których do postępowań dyscyplinarnych prowadzonych na podstawie Prawa o prokuraturze do zakończenia postępowania wyjaśniającego lub postępowań w instancji, w której się toczyło, należało stosować przepisy dotychczasowe.

Ponadto, zgodnie z art. 121 ustawy o Sądzie Najwyższym do czynów popełnionych przed jej wejściem w życie należy stosować przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej w obecnym brzmieniu, o ile przed dniem wejścia w życie tejże ustawy nie upłynął termin do wniesienia kasacji.

Zażalenie obrońcy

W sprawie dyscyplinarnej prokuratora, w której zostało zadane pytanie prawne, postępowanie dyscyplinarne w drugiej instancji zakończyło się prawomocnym orzeczeniem z 17 maja 2018 r.

Obrońca obwinionego wniósł od tego orzeczenia kasację, zachowując ustawowy termin. Przewodniczący Odwoławczego Sądu Dyscyplinarnego przy Prokuratorze Generalnym odmówił jej przyjęcia jako niedopuszczalnej z mocy prawa. Na to zarządzenie obrońca złożył zażalenie do Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy powziął poważne wątpliwości i przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy zgodne z ustawą zasadniczą jest wyłączenie możliwości złożenia kasacji w sprawie deliktów popełnionych przed 3 kwietnia 2018 r. 

W związku z zadanym pytaniem prawnym, od maja do grudnia 2019 roku zawieszone zostały cztery inne postępowania dotyczące kasacji wniesionych do Sądu Najwyższego w analogicznych kwestiach.  

Opinia Izby Dyscyplinarnej

Zdaniem Izby Dyscyplinarnej i sędziego sprawozdawcy Pawła Zuberta, w ramach wykładni językowej kwestionowanych przepisów nie budzi wątpliwości, że od 3 kwietnia 2018 r. instytucja kasacji w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów została zniesiona. Oznacza to, że w odniesieniu do deliktów dyscyplinarnych popełnionych przed 3 kwietnia 2018 r., w których orzeczenie Odwoławczego Sądu Dyscyplinarnego przy Prokuratorze Generalnym zapadło po tej dacie wniesienie kasacji jest niedopuszczalne. Podobnie jak w sytuacjach, gdy orzeczenie zapadło co prawda przed 3 kwietnia 2018 r., ale termin do wniesienia kasacji upłynął po 3 kwietnia 2018 r.

Do podobnych wniosków doprowadziła Sąd Najwyższy także wykładnia celowościowa i systemowa. Zdaniem Pawła Zuberta , wyraźnym celem ustawodawcy było wyłączenie możliwości złożenia kasacji w postępowaniach dyscyplinarnych prokuratorów, od 3 kwietnia 2018 r.

Z drugiej strony Sąd Najwyższy miał na uwadze bogate orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, w którym przyjmuje się, iż wszelkie orzeczenia dyscyplinarne winny podlegać kontroli sądowej. Niedopuszczalne jest zatem wyłączanie w tym zakresie prawa do sądu gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji, czy też wprost zamykanie drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw – art. 77 ust. 2 Konstytucji. Także obrońca obwinionego w postępowaniu przed Sądem Najwyższym argumentował, że jego mocodawca został pozbawiony prawa do sądu, gdyż o jego sprawie ostatecznie zdecydowały wyłącznie organy korporacyjne.

W postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym marszałek Sejmu i Prokurator Generalny opowiedzieli się na rzecz wykładni prokonstytucyjnej dopuszczającej przyjęcie kasacji w rozważanej sytuacji prawnej.

TK umarza postepowanie

Trybunał Konstytucyjny 25 marca 2021 r. umorzył postępowanie w tej sprawie (sygn. akt P 4/19). Jednak uzasadnienie tego orzeczenia wyjaśnia przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie.

Jak stwierdzono, linia orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego w sprawach dyscyplinarnych jest jednolita i trwała. „Prawo do sądu powinno być zagwarantowane w ramach każdego postępowania dyscyplinarnego, niezależnie od tego, czy chodzi o postępowanie dyscyplinarne wobec osób wykonujących zawód zaufania publicznego, czy wobec osób przynależących do innych grup zawodowych. Każde postępowanie dyscyplinarne jest bowiem postępowaniem represyjnym zmierzającym do ukarania osoby obwinionej o popełnienie przewinienia dyscyplinarnego.

Sądowa kontrola prawidłowości postępowania dyscyplinarnego oraz rozstrzygnięć w nim wydawanych gwarantuje ochronę konstytucyjnych praw i wolności takiej osoby, a dodatkowo – jeżeli wykonuje ona zawód zaufania publicznego – stanowi element nadzoru państwa nad działalnością samorządu zawodowego. Z tego też względu w każdej sprawie dyscyplinarnej, która była przedmiotem rozstrzygnięcia w pozasądowym postępowaniu dyscyplinarnym, ustawodawca musi zapewnić prawo do wszczęcia sądowej kontroli postępowania dyscyplinarnego i zapadłego w jego wyniku orzeczenia” – napisano w uzasadnieniu, które przytacza obszernie także wcześniejsze orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w tej materii.

Ustawodawca popełnił błąd

Odnosząc się do zaistniałego problemu, Trybunał Konstytucyjny zauważył, iż celem zmian w ustawie o Sądzie Najwyższym było także "wzmocnienie sądowej kontroli orzeczeń zapadłych w postępowaniu dyscyplinarnym wobec prokuratorów, a nie ograniczanie konstytucyjnego prawa do sądu”.

W konkluzji Trybunał wyjaśnił, że „kasacja nie przysługuje tylko od orzeczenia sądu drugiej instancji – Sądu Najwyższego działającego w sprawach określonych w rozdziale 3 działu IV Prawa o prokuraturze. W przypadku występującym w rozpatrywanej sprawie, a więc gdy sądem drugiej instancji jest sąd dyscyplinarny, kasacja przysługuje”.