Przestępstwo wykorzystania informacji poufnej zostało ujęte w art. 181 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 183, poz. 1538, dalej jako u.o.o.i.f.), zgodnie z którym „1. Kto wbrew zakazowi, o którym mowa w art. 156 ust. 1, wykorzystuje informację poufną, podlega grzywnie do 5 000 000 zł albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, albo obu tym karom łącznie. 2. Jeżeli czynu określonego w ust. 1 dopuszcza się osoba, o której mowa w art. 156 ust. 1 pkt 1 lit. a, podlega ona grzywnie do 5 000 000 zł albo karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8, albo obu tym karom łącznie".

Przedmiot ochrony
Celem przepisu wprowadzającego sankcję karną za wykorzystanie informacji poufnej jest ochrona bezpieczeństwa obrotu instrumentami finansowymi. Nikt nie ma wątpliwości jak wielką wartość niesie z sobą dostęp do informacji w kontekście aktywności na rynku kapitałowym, a stanem idealnym- wzbudzającym zaufanie i zachęcającym do inwestycji jest równy dostęp do relewantnych informacji. Celem art. 181 u.o.o.i.f. jest przeciwdziałanie zjawisku insider trading, które negatywnie wpływa na obrót finansowy. Art.  181 u.o.o.i.f. w założeniu jest elementem systemu mającego zapewnić przejrzystość, efektywność i rzetelność rynku kapitałowego, stanowiące jego istotne cechy bez których niemożliwe jest osiągnięcie uczciwości obrotu. Stosunkowo surowe kary za opisywane przestępstwo mają w założeniu działać odstraszająco. Problemem w osiągnięciu zamierzonego przez ustawodawcę celu pozostaje niska wykrywalność i procesowa trudność w udowodnieniu spełnienia znamion przestępstwa, które wynikają z jego specyfiki.

Informacja poufna
Przesłanką możliwości zarzucenia popełnienia przestępstwa wykorzystania informacji poufnej jest takie wykorzystanie informacji poufnej, które narusza zakaz ujęty w art. 156 ust.1 u.o.o.i.f. Pojęcie informacji poufnej zostało ustawowo zdefiniowane w art. 154 ust. 1 u.o.o.i.f. i symplifikując informacją poufną jest  informacja dotycząca instrumentu finansowego nieprzekazana do publicznej wiadomości, która po przekazaniu mogłaby w sposób istotny wpłynąć na cenę instrumentu finansowego lub pochodnego instrumentu finansowego.

Charakter indywidualny przestępstwa
Przestępstwo wykorzystania informacji poufnej ma charakter indywidualny, co oznacza, iż ustawodawca określił krąg osób, do których znajduje zastosowanie  art.  181 u.o.o.i.f. Zgodnie z art. 156 u.o.o.i.f. są to osoby posiadające informacje poufne w związku z funkcją, którą pełnią w organach spółki, statusem akcjonariusza bądź udziałowca, zatrudnieniem, wykonywaniem zawodu oraz stosunkiem zlecenia lub innym stosunkiem prawnym o podobnym charakterze. W katalogu osób mogących popełnić przestępstwo z art. 181 u.o.o.i.f. ustawodawca ujął także posiadającego informację poufną w wyniku popełnienia przestępstwa oraz posiadającego informację poufną z innych źródeł, jeżeli wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, że jest to informacja poufna.

Wykorzystanie informacji poufnej
Jedynie osoby opisane powyżej mogą popełnić przestępstwo wykorzystania informacji poufnej polegające na zdefiniowanym w art. 156 ust. 4 u.o.o.i.f. nabywaniu lub zbywaniu, na rachunek własny lub osoby trzeciej, instrumentów finansowych, w oparciu o informację poufną będącą w posiadaniu tej osoby, albo dokonywanie na rachunek własny lub osoby trzeciej, innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować rozporządzenie takimi instrumentami finansowymi. Należy podkreślić, iż opisane działania będą tylko wtedy stanowić przestępne wykorzystanie informacji poufnej, gdy informacja ta stanowi zasadniczą przyczynę decyzji inwestycyjnej sprawcy. Znamieniem opisywanego przestępstwa nie jest osiągnięcie zysku w wyniku podjętych czynności- nie ma więc znaczenia czy i w jakiej wysokości osiągnięto zysk.

Strona podmiotowa
Do przestępstwa wykorzystania informacji poufnej stosuje się na podstawie art. 116 k.k. przepisy części ogólnej k.k., dlatego też przestępstwo to może być popełnione jedynie umyślnie- z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym (art. 8 k.k.). Należy jednak pamiętać, iż umyślność należy odnieść nie do faktu znajomości art. 181 u.o.o.i.f., lecz do świadomości wypełniania znamion w nim opisanych.

Dwa typy
Przestępstwo wykorzystania informacji poufnych występuje w dwóch typach- podstawowym (art. 181 ust. 1 u.o.o.i.f.)  i kwalifikowanym- zagrożonym wyższą karą (art. 181 ust. 1 u.o.o.i.f.) . Surowsza sankcja grozi osobom wymienionym w art. 156 ust. 1 pkt 1 lit. a- członkom zarządu, rady nadzorczej, prokurentom lub pełnomocnikom emitenta lub wystawcy, jego pracownikom, biegłym rewidentom i innym osobom pozostającym z tym emitentem lub wystawcą w stosunku zlecenia lub innym stosunku prawnym o podobnym charakterze (tzw. insider pierwotny). Osobie zaliczającej się do tej kategorii grozi kara grzywny do 5 mln zł albo kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat lub obu tym karom łącznie. Pozostałe osoby, które zrealizowały znamiona przestępstwa wykorzystania informacji poufnych mogą zostać skazane na karę grzywny w wysokości do 5 mln zł albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat lub obu tym karom łącznie.  Z reguły sprawca czynu z art. 181 ust. 2 u.o.o.i.f. wykorzystuje informację poufną, do której miał dostęp ze względu na sprawowana funkcję lub zatrudnienie. Z tej przyczyny  zasadne może okazać się  orzeczenie wobec niego środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 39 pkt 2 kodeksu karnego).

Autorka, Aleksandra Łatała jest aplikantem radcowskim w kancelaria KKPW