Już niedługo 7 listopada 2019 r. wchodzi w życie długo oczekiwana nowelizacja procedury cywilnej, która wprowadza m.in. dodatkowe obowiązki Sądu mające na celu przygotowanie rozprawy, klauzulę nadużycia prawa procesowego, postępowanie w sprawach gospodarczych, czy też zmienia przepisy dotyczące doręczeń oraz postępowania dowodowego. Celem zmian ma być przede wszystkim usprawnienie postępowania cywilnego, a tym samym umożliwienie stronom uzyskania szybszego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Proponowany przez ustawodawcę model postępowania oparty jest na trzech zasadach:
- postępowanie sądowe podlega planowaniu;
- podstawą planu jest znajomość stanowisk wszystkich stron postępowania;
- rozprawa jest prowadzona tylko w razie rzeczywistej potrzeby.
Zaplanowanie postępowania ma umożliwić przede wszystkim tzw. posiedzenie przygotowawcze, które co do zasady będzie obligatoryjne. Instytucja posiedzenia przygotowawczego jest wzorowana na funkcjonujących w ramach postępowań przed stałymi sądami polubownymi posiedzeniach organizacyjnych, zwanych również posiedzeniami wstępnymi. W celu zapewnienia sądowi wstępnej orientacji co do przedmiotu sporu, jego podstaw faktycznych oraz bazy prawnej posiedzenie odbędzie się po złożeniu przez pozwanego odpowiedzi na pozew, a w sprawach zawiłych i obrachunkowych – po złożeniu ostatniego pisma przygotowawczego, jeżeli przewodniczący zarządzi złożenie takich pism (najpóźniej w terminie 2 miesięcy od złożenia odpowiedzi na pozew lub pism przygotowawczych).
Czytaj również: Terminy przedawnienia uderzają w wierzycieli i komorników >>
Debata przed rozprawą
Posiedzenie przygotowawcze z założenia ma mieć charakter odformalizowany, co ma sprzyjać prowadzeniu przez strony otwartej debaty. Zadaniem przewodniczącego będzie ustalenie ze stronami przedmiotu sporu oraz wyjaśnienie stanowisk, co umożliwi dostosowanie trybu postępowania do specyfiki zawisłego przed sądem sporu. Stawiennictwo na posiedzenie przygotowawcze ma być obowiązkowe, a niestawiennictwo będzie wiązało się z negatywnymi konsekwencjami dla stron, np. umorzeniem postępowania w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda czy obciążeniem pozwanego kosztami procesu w całości (nawet w razie wygrania przez niego sporu).
Czytaj w LEX: Nowe obowiązki pełnomocników procesowych - reforma KPC >
W założeniu ustawodawcy, podczas posiedzenia przygotowawczego, przewodniczący ma wcielić się w rolę mediatora, nakłaniającego strony do polubownego rozwiązania sporu. Ustawodawca wprowadza szczególne obowiązki przewodniczącego w tym zakresie, tj. obowiązek poszukiwania ze stronami ugodowych sposobów rozwiązania sporu, wspierania stron w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywania sposobów i skutków rozwiązania sporu, w tym skutków finansowych. Nałożenie tak sprecyzowanych obowiązków na sędziów będzie wymagało odpowiedniego przeszkolenia sędziów w zakresie mediacji. Skuteczność działania sędziów jako rozjemców sporu będzie też zależała od indywidualnych cech charakteru. W konsekwencji, zmiany w tym zakresie, chociaż idące w dobrym kierunku, mogą okazać się zbyt idealistyczne. Niemniej, niezależnie od zaangażowania sędziów w polubowne rozstrzyganie sporów, zmiany powinny przyczynić się do wzrostu liczby spraw rozstrzyganych w drodze mediacji, co stanowiłoby z pewnością krok naprzód w zakresie kultury rozstrzygania sporów w Polsce.
Zobacz wzory w LEX:
Rozprawa według planu
Zgodnie z nowymi przepisami rozprawa będzie przeprowadzona tylko jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy lub jeżeli na zarządzonym posiedzeniu przygotowawczym nie uda się rozwiązać sporu. W tej ostatniej sytuacji na posiedzeniu przygotowawczym powinien zostać sporządzony plan rozprawy. Strony będą zobowiązane do przedstawienia wszystkich faktów i dowodów do momentu zatwierdzenia planu rozprawy pod rygorem ich pominięcia. Z kolei obowiązkiem sądu będzie zawarcie w planie rozprawy rozstrzygnięć, co do wniosków dowodowych stron – będzie to jedyna obligatoryjna część planu rozprawy. Rozstrzyganie w przedmiocie wniosków dowodowych stron już w planie rozprawy będzie stanowiło dla cenne źródło wiedzy, co do stanowiska sądu o pewnych aspektach sprawy już na początku postępowania. W rezultacie zasada ta powinna ułatwić pełnomocnikom przygotowanie się do rozprawy, w szczególności, jeżeli w sprawie został złożony wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.
Czytaj w LEX: Plan rozprawy i posiedzenie przygotowawcze po reformie KPC >
Co jeszcze znajdzie się w planie rozprawy
W planie rozprawy będą mogły znaleźć się również: dokładne określenie żądań stron, zarzuty, ustalenie elementów spornych w stanie faktycznym i prawnym, terminy posiedzeń i czas na przeprowadzenie konkretnych dowodów w sprawie (m.in. przewidywany czas potrzebny na przesłuchanie świadków czy sporządzenie opinii biegłego), harmonogram rozprawy, termin zamknięcia rozprawy lub ogłoszenia wyroku. Z perspektywy praktyki problematyczne może okazać się jednak odpowiednio precyzyjne wskazanie spornych faktów między stronami, szczególnie przy wielowątkowych sporach infrastrukturalnych.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie dowodowe w sprawie gospodarczej >
Posiedzenie dzień po dniu
W ramach realizacji postulatu przyspieszenia postępowań ustawodawca postanowił również, że w sytuacji gdy - z uwagi na obszerny materiał dowodowy - konieczne okaże się przeprowadzenie większej ilości posiedzeń, wówczas od razu ustalone zostaną ich terminy (w miarę możliwości na kolejne dni sesyjne). Zmiana zatwierdzonego planu rozprawy lub sporządzenie nowego planu ma mieć natomiast charakter wyjątkowy.
Zobacz procedurę w LEX: Postępowanie w razie wniesienia pisma niebędącego pozwem >
Podsumowując, wprowadzone rozwiązania zupełnie zmieniają dotychczasowe przepisy dotyczące przygotowania do rozprawy i wymagają rozwiniętej działalności planistycznej, co może początkowo sprawiać problemy praktyczne. Dlatego też prawdopodobnie efekty wprowadzonych zmian dla szybkości postępowania zobaczymy dopiero za kilka lat.
Patrycja Bolimowska jest adwokatem, senior managing associate w Deloitte Legal
Łukasz Strankowski jest adwokatem, senior associate w Deloitte Legal
