Cały ten rok mieliśmy w tle wypełnienie tzw. kamieni milowych, które pozwoliłyby na wypłatę pieniędzy z Krajowego Planu Odbudowy. A te opierają się o sprawny wymiar sprawiedliwości, którego nadal nie ma.
Sądy i kwestie ustrojowe
Trwa batalia o niezawisłość sędziowską. Ważne w 2022 roku były zabezpieczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka m.in w sprawie sędziego SN prof. Włodzimierza Wróbla i wielu innych.
Czytaj też: Polskę drogo kosztuje niedostosowanie do orzeczeń TSUE, a presja na sędziów trwa>>
- Trybunał zatrzymał rozpędzony mechanizm działania Izby Dyscyplinarnej i to jest wielki sukces pełnomocników sędziów, że udało się taki środek stworzyć, który pozwolił uchronić sędziów przed zawieszeniami i uchyleniem im immunitetów - ocenia adwokat Sylwia Gregorczyk-Abram - Inicjatywa „Wolne Sądy".
Drugi rodzaj zabezpieczenia stosowanego przez Trybunał dotyczy wniosków do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. I tak np. w sprawie krakowskiego sędziego, byłego rzecznika KRS Waldemara Żurka minister sprawiedliwości złozył trzy skargi nadzwyczajne. I to w sprawach prywatnych, aby podważyć prawomocne wyroki. Trybunał podkreślił, że Izba Kontroli nie może zajmować się sprawami sędziego Żurka, gdyż zasiadają w niej tzw. neosędziowie - przypomniała adwokat Gregorczyk-Abram.
Trzecia kategoria zabezpieczeń dotyczyła przesuwania sędziów do innych wydziałów w ramach represji za stosowanie orzecznictwa europejskiego. A konkretnie za odmowę orzekania z neosędziami. ETPCz mówi: trzeba tych sędziów przywrócić do orzekania w ich poprzednich wydziałach. A TSUE rozłożył nad tymi sędziami parasol ochronny, który pozwolił na zatrzymanie karania sędziów.
Wyroki dotyczące prawa do sąduW sprawie Advance Pharma przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu 3 lutego 2022 r. powiedział, że jeśli w składach orzeczniczych zasiadają sędziowie powołani przez Krajową Radę Sądownictwa w nowym składzie, tzw. neosędziowie, to taki wyrok może być podważony w punktu widzenia gwarancji prawa do sądu.
W sprawie Rzęda przeciwko Polsce (sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego, wybrany w 2016 r. do Krajowej Rady Sądownictwa, którego kadencję przerwano) ETPC orzekł, że niezgodne z prawem do sądu było skrócenie kadencji sędziów członków KRS.
W sprawie Żurek przeciwko Polsce Trybunał 16 czerwca wskazał, że sędziom przysługują szczególne gwarancje wolności słowa. Sędziowie mają nie tylko prawo, ale i obowiązek wypowiadać się na tematy związane z obroną praworządności. A polskie władze naruszyły artykuły Europejskiej Konwencji Praw Człowieka dotyczące prawa do rzetelnego procesu i wolności wyrażania opinii.
I ostatni ważny wyrok Strasburga: 6 października sędzia z Olsztyna Paweł Juszczyszyn wygrał z rządem polskim przed ETPC. Trybunał stwierdził, że celem zastosowania przeciwko niemu środków dyscyplinarnych było ukaranie go za ocenę statusu sędziów powołanych z udziałem tzw. neoKRS. Do tego decyzje w jego sprawie były podejmowane z powodów politycznych i nie zostały oparte na merytorycznych przesłankach. Został zawieszony 4 lutego 2020 roku. Przez 839 dni nie mógł pełnić czynności służbowych.
- Stwierdzenie nadużycia prawa przez Polskę, czyli naruszenia art. 18 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka to pierwszy taki wyrok w historii Rzeczpospolitej. Trybunał dostrzegł elementy polityczne w sprawach dyscyplinarnych, a nie tylko prawa człowieka - podkreśla prof. Adam Bodnar, były rzecznik praw obywatelskich. - Na ten wyrok władze reagowały różnie: część z nich nie była w ogóle wykonana, część była lekceważona.
Sędzia frankowicz nie do wyłączenia
W tezie uchwały trzech sędziów Sąd Najwyższy przyjął, że sędzia, będący stroną umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego we frankach szwajcarskich, nie jest z tej przyczyny wyłączony z mocy ustawy w sprawie, której przedmiotem są roszczenia związane z taką umową zawartą przez ten bank z innym podmiotem (III CZP 83/22).
Sprawdź w LEX: Wyłączenie sędziego na wniosek strony (podstawy wyłączenia z mocy samej ustawy) >>>
- Nie ma podstawy prawnej do automatycznego wyłączania ze spraw kredytowych sędziów, którzy taki kredyt, w danym banku mają. Sędzia powinien to rozstrzygnąć we własnym sumieniu, pamiętając też, że pochopne wyłączenie się ze sprawy może zostać potraktowane jako delikt dyscyplinarny - oceniał w rozmowie z Prawo.pl prezes Izby Odpowiedzialności Zawodowej, sędzia Sądu Najwyższego Wiesław Kozielewicz.
KRS nie jest organem konstytucyjnym
2 czerwca 2022 r. Izba Karna w składzie 7 sędziów Sądu Najwyższego podjęła ważną uchwałę według której Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa nie jest organem tożsamym z organem konstytucyjnym, którego skład i sposób wyłaniania reguluje Konstytucja RP.
Zdaniem tego składu orzekającego brak jest podstaw do przyjęcia a priori, że każdy sędzia sądu powszechnego, który uzyskał nominację w następstwie brania udziału w konkursie przed Krajową Radą Sądownictwa po 17 stycznia 2018 r., nie spełnia minimalnego standardu bezstronności i każdorazowo sąd z jego udziałem jest nienależycie obsadzony. Taka sytuacja zachodzi jedynie w stosunku do sędziów Sądu Najwyższego, którzy otrzymali nominacje w takich warunkach.
Czytaj: Prezes Piotr Schab nie wykona orzeczenia Strasburga>>
Jednocześnie zdaniem SN, brak jest jakichkolwiek podstaw ustawowych ku temu, aby przyjmować, że kontrola prawidłowości obsady sądu może nastąpić wyłącznie na wniosek strony. Według uchwały można też odstąpić od stosowania przepisów prawa krajowego określających sposób wyłaniania składu sądu właściwego do rozpoznania takiego wniosku. Kontrola bezstronności sędziego prowadzona przez właściwy sąd z urzędu może zostać uruchomiona również przez każdego sędziego zasiadającego w jego składzie
Zmiana linii orzeczniczej w Izbie Odpowiedzialności
Izba Odpowiedzialności Zawodowej SN porządkowała od 15 lipca sprawy pozostawione przez zlikwidowaną Izbę Dyscyplinarną. Izba 29 listopada prawomocnie nie zgodziła się na zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie do prokuratury sędziego Sądu Okręgowego w Warszawie Igora Tuleyi. SN podkreślił, że zażalenie prokuratury było "oczywiście bezzasadne". Sąd Najwyższy uchylił też zawieszenie sędziego w obowiązkach i obniżenie jego wynagrodzenia. Jednak Izba nie przywróciła sędziemu immunitetu.
Czytaj: SN: Sędzia Tuleya odwieszony, nie będzie też doprowadzenia do prokuratury>>
Czytaj w LEX: Postępowanie dyscyplinarne wobec sędziego >>>
- Korzystne było wyjście przez Sąd Najwyższy poza przedmiot sprawy, czyli kwestie zażalenia, ale niedosyt pozostaje w kwestii uchwały o utrzymaniu uchylenia immunitetu sędziego. Gdy sąd przyjmuje, że nie było żadnego przestępstwa, to była nadzieja, że Izba Odpowiedzialności znajdzie formułę, aby tę sprawę definitywnie zakończyć, aby uchwała uchylająca immunitet została wykluczona z obrotu i wszelkie jej konsekwencje - powiedział prokurator Krzysztof Parchimowicz ze Stowarzyszenia Lex Super Omnia.
Nieważna umowa kredytowa przedsiębiorcy
Pierwszy prawomocny wyrok unieważniający umowy kredytowe między przedsiębiorcami. Sąd Apelacyjny w Warszawie w prawomocnym wyroku z 24 listopada 2022 r. oddalił apelację Pekao Banku Hipotecznego S.A. od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie, w którym ten sąd ustalił wprost, iż nieważna jest tzw. umowa kredytu frankowego, zawarta między przedsiębiorcą a tym bankiem. Zdaniem sądu, doszło do naruszenia zasady swobody umów z 353(1) k.c. w zakresie natury stosunku prawnego. Ponadto, sąd zasądził wszystkie dochodzone kwoty wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia, które wpłacił kredytobiorca do banku w ramach nieważnej umowy oraz wszystkie koszty procesu (sygn. akt: VII AGa 447/22).
Czytaj w LEX: Dochodzenie roszczeń w sprawach frankowych przez przedsiębiorców - odpowiedzi na pytania >>>
Szkolenie w LEX: Zasady rozpatrywania reklamacji przez banki >>>
- W praktyce banki często nie respektują orzeczeń stwierdzających nieważność umowy kredytu i pomimo prawomocności tych wyroków nadal pobierają należności wynikające z harmonogramu spłat kredytu. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku udzielenia bankowi pełnomocnictwa do potrącania z rachunku bankowego kwot tytułem spłaty rat kredytu frankowego, które najczęściej klienci udzielają podczas procedury zawierania umowy - stwierdza Rafał Dudek, radca prawny oraz Mariusz Mazepus, adwokat, partner w MSN Legal.
Czytaj w LEX: Morawski Filip - Zakaz przemieszczania się w związku z pandemią COVID-19 w świetle konstytucyjnego prawa do poruszania się >>>
Nieuzasadniony zakaz poruszania się
Sądy powszechne i Sąd Najwyższy w 2022 r. masowo uniewinniały osoby ukarane grzywną, które nie zastosowały się do przepisów stanu wyjątkowego.
Przykładowym "sztandarowym" wyrokiem jest orzeczenie Izby Karnej SN z 18 stycznia 2022 r. , który uwzględnił kasację RPO. Art. 18 ustawy o stanie wyjątkowym - zdaniem sądu - nie uzasadniał wprowadzenia powszechnego i zupełnego co do czasu zakazu korzystania z wolności przemieszczania się na obszarze i w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego. Ten zakaz nie mógł być powszechny, trwający podczas całego stanu wyjątkowego oraz na całym obszarze, na którym stan wyjątkowy obowiązuje - stwierdziła sędzia sprawozdawca Barbara Skoczkowska.
Co więcej, rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 2021 r. zakazujące przebywania na tym obszarze dziennikarzy w związku z wykonywaniem zawodu, w sposób oczywisty przekraczało zakres delegacji ustawowej, na której rozporządzenie to zostało oparte oraz nie spełnia testu proporcjonalności z art. 228 ust. 5 Konstytucji RP, art. 15 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 4 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.
Własność lokalu
16 lutego 2022 r. Sąd Najwyższy wydał w powiększonym składzie pięciu sędziów i dwóch ławników Sądu Najwyższego postanowienie w wyniku rozpoznania skargi nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego na Postanowienie Sądu Rejonowego w Kołobrzegu.
Sąd Najwyższy potwierdził, księga wieczysta lokalu nabytego na własność w wyniku przekształcenia spółdzielczego prawa do lokalu na skutek sprzedaży upadłościowej nieruchomości spółdzielni mieszkaniowej, nie może być obciążana hipoteką ustanowioną dla zabezpieczenia długów.
Sprawdź orzeczenia w LEX:
- I NSNc 638/21, Przekształcenie księgi wieczystej w związku z przekształceniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność - Postanowienie Sądu Najwyższego >
- I NSNc 702/21, Przekształcenie spółdzielczego własnościowego prawo do lokalu we własność lokalu - Postanowienie Sądu Najwyższego >
Zmiana umowy kredytowej przez sądy
Trybunał Sprawiedliwości UE wydał 8 września ważny wyrok dla frankowiczów. Przesądził, że sądy wbrew interesowi i woli konsumenta nie mogą w żaden sposób modyfikować treści umowy kredytu, czy to poprzez podział nieuczciwego warunku, czy poprzez uzupełnienie umowy na przykład kursem średnim Narodowego Banku Polskiego. Rozstrzygnął również, że przepisy dyspozytywne, w oparciu o które takie uzupełnienie umowy miałoby być zdaniem banków dopuszczalne, w prawie polskim nie istnieją. W szczególności przepisem dyspozytywnym nie jest art. 358 k.c. Oznacza to, że sądy nie będą mogły stosować czy to per analogiam czy wprost ani art. 358(1) k.c., ani odpowiednich przepisów prawa wekslowego – jeśli kredytobiorca sprzeciwi się takiemu rozwiązaniu (C-80/21 do C-82/21).
Łatwiejsze karanie pedofilii
1 lipca 2022 r. SN podjął ważną uchwałę pozwalającą karać za niezgłoszenie pedofili. Według uchwały 7 sędziów, zwrot „mając wiarygodną wiadomość” należy rozumieć jako stan wiedzy podmiotu tego czynu w chwili jego popełnienia; termin „niezwłocznie” odnosi się nie do czasu powzięcia informacji o czynie zabronionym dodanym do katalogu przestępstw przeciwko nietykalności.
Czyli - za niezgłoszenie organom ścigania przypadku pedofilii może odpowiadać osoba, która dowiedziała się o takim czynie przed lipcem 2017 r., czyli terminem zaktualizowania obowiązku denuncjacji – wynika z uchwały Sądu Najwyższego. Zdaniem Błażeja Kmieciaka, szefa Komisji ds. Pedofilii, „orzeczenie SN jest głębokim ukłonem dla tych osób, które odważnie mówiły o swojej krzywdzie”.
Czytaj w LEX: Sosik Robert - Prowokacja z udziałem łowcy pedofilów a odpowiedzialność karna >>>
Przedawnienie a przepisy antycovidowe
14 września 2022 Izba Karna SN w składzie siedmiu sędziów podjęła uchwałę wyjaśniającą przepisy antycovidowe. Według tej uchwały, wstrzymanie od 31 marca 2020 r. biegu terminu przedawnienia karalności w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia dotyczy przedawnienia karalności tych czynów zabronionych niezależnie od tego, czy zostały popełnione przed wejściem w życie znowelizowanych przepisów (sygnatura I KZP 9/22).
Możliwe pominięcie Trybunału Konstytucyjnego
17 listopada 2022 r. Izba Pracy SN uznała, że sąd rozpoznający sprawę, pozbawiony możliwości skierowania do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisu ustawy stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia w sprawie bo ustawa wyłączyła taką właściwość, może pominąć przepis ustawy, jeśli uzna go za niezgodny z Konstytucją RP.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
