Dr Białecki: Nielojalne działania w postępowaniu to przejaw nadużycia prawa procesowego

Praktyka pokazuje, że strony czasami podejmują nieetyczne działania. Są przy tym często pomysłowe. Dostrzegam brak narzędzi, które w sposób skuteczny przeciwdzialyby takim sytuacjom. Nie można jednak zapominać o istniejących regulacjach procesowych, które w takich przypadkach mogłyby być wykorzystane - wskazuje dr Marcin Białecki.

Rozmowa z dr Marcinem Białeckim, adwokatem prowadzącym Kancelarię Adwokacką w Łodzi, mediatorem i mediatorem rodzinnym w sprawach transgranicznych, adiunktem pełniącym obowiązki Kierownika Katedry Postępowania Cywilnego na WPiA UKSW w Warszawie.

Aleksandra Partyk: Jak w pana ocenie należy rozumieć pojęcie: "nielojalne działania uczestników postępowania cywilnego"?

Marcin Białecki: Moim zdaniem pojęcie to należy rozumieć w sposób szeroki. Trzeba uznać, że są to wszelkie działania o charakterze nierzetelnym, nieetycznym i niezasługującym na zaufanie podejmowane przez uczestników postępowania przed sądem w celu osiągnięcia oczekiwanych skutków procesowych. Zagadnienie to obszernie opisałem w niedawno wydanej publikacji: "Nielojalne działania uczestników postępowania rozwodowego" (Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2022). Problem ten nie dotyczy jednak wyłącznie spraw rozwodowych, na których skoncentrowałem się w tekście. Zwrócę uwagę, że w wielu przypadkach nielojalne działania uczestników postępowań będą stanowiły przejaw nadużycia prawa procesowego, o którym mowa w art. 4(1) Kodeksu postępowania cywilnego. Nielojalne działania uczestników postępowania stanowią jeden z przejawów nadużycia prawa procesowego.

Sprawdź w LEX: Postępowanie w razie stwierdzenia nadużycia prawa procesowego >>>

Czytaj: Dr Marcin Białecki: Mediacje transgraniczne wymagają szczególnych umiejętności po stronie mediatora>>

Z czym wiąże się instytucja nadużycia prawa podmiotowego?

Wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego w art. 4(1) zasada zakazu nadużycia prawa procesowego oznacza, że z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono.

Czytaj w LEX: Nadużycie prawa procesowego – nowa instytucja w związku z nowelizacją KPC >>>

O jakie sytuacje chodzi?

Przechodząc do konkretów, będą to wszelkie działania o charakterze nierzetelnym, nieetycznym i niezasługującym na zaufanie podejmowane przez uczestników postępowania przed sądem w celu osiągnięcia oczekiwanych skutków procesowych. Są zjawiskiem często pojawiającym się w praktyce.

Jakie instrumenty procesowe można stosować, aby takim przypadkom zapobiegać?

Ustawodawca przewidział konkretne sankcje w przypadku stwierdzenia takiego nadużycia. Wynikają one z art. 226 (2) par 2 k.p.c. Przypomnijmy, że chodzi w szczególności o możliwość skazania strony nadużywającej praw na grzywnę, czy też przyznanie od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie.

Czytaj w LEX: Szanciło Tomasz - Środki z art. 226(2) par. 2 k.p.c. związane z nadużyciem przez stronę prawa procesowego >>>

Ułatw sobie pracę z orzeczeniami i poznaj LEX Kompas Orzeczniczy, który zawiera ponad 2400 gotowych analiz orzeczeń w formie linii orzeczniczych >

Czy istnieją również i inne regulacje procesowe, które mogłyby być zastosowane w razie uznania, że działanie jednej z osób jest nierzetelne?

W Kodeksie postępowania cywilnego znajdziemy narzędzia, za pomocą których nielojalne działania uczestników postępowania cywilnego poddawane są ocenie i mogą być weryfikowalne w toku procesu. W pierwszej kolejności sąd może zastosować instytucję pominięcia takiego dowodu z uwagi na jedną z podstaw z art. 235 (2) k.p.c. Inicjatywa w tym zakresie może być podjęta z urzędu przez sąd, ale również przez stronę czy pełnomocników procesowych. Dodatkowo kolejnym narzędziem będzie wspomniane już powołanie się na nadużycie prawa procesowego, czyli instytucję uregulowaną w art. 4 (1) 1 k.p.c., której skutki w postaci możliwości zastosowania konkretnych środków zostały uregulowane w art. 226 (2) par 2 k.p.c.

Czytaj w LEX: Weitz Karol - Nadużycie "prawa" procesowego cywilnego >>>

Jakim przykładem może Pan zobrazować stan nielojalności uczestnika sporu sądowego?

Jako przykład takich nielojalnych działań można wskazać niepoparte żadnymi dowodami fałszywe oskarżanie o przemoc domową poprzez zastosowanie technik manipulacji, polegające na wyreżyserowaniu sceny przemocy w taki sposób, aby u osób trzecich (np. u sąsiadów) wzbudzić poczucie, że akty agresji rzeczywiście występują. Pomysłowość stron i ich wyobraźnia w tej kwestii zdają się być nieograniczone.

Jakie zagrożenia niesie za sobą nielojalne działanie uczestników postępowania?

Zagrożenia nielojalnych działań to przede wszystkim niekorzystny wynik procesu dla tej strony czy uczestnika, która staje się "ofiarą" takich nielojalnych działań. Niestety brakuje skutecznych narzędzi prawnych, które powstrzymywałyby strony przed podejmowaniem takich nielojalnych zachowań. Nie oznacza to jednak, że brak jest środków ochrony przed takimi działaniami, o czym już wspominałem.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.