Raport stanowi podsumowanie polityki legislacyjnej Sejmu RP VIII i IX kadencji w zakresie poszczególnych kategorii spraw społecznych i gospodarczych, w latach 2016-2022. Zespół badawczy Centrum Badań Procesu Legislacyjnego stawia sobie za cel poszerzenie tradycyjnego podejścia do badań nad prawem o nowe elementy umożliwiające empiryczne poznanie przyczyn tworzenia norm prawnych (materialnych źródeł prawa) oraz społeczno-gospodarczych rezultatów ich funkcjonowania.

Rząd w siebie wierzy i naszej opinii nie potrzebuje – nawet gdy prawo tego wymaga>>

Potencjał władzy rośnie, zwłaszcza w kryzysie

W latach 2015-2022 doszło do ograniczenia roli władzy sądowniczej, w porównaniu z ustawodawczą i wykonawczą. Nastąpiły znaczące zmiany w strukturze ustrojowej Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Prokuratury, Krajowej Rady Sądownictwa oraz organów sądownictwa powszechnego. Te zmiany prowadziły nie tylko do zablokowania działalności TK przez fundamentalne modyfikacje w jego strukturze (skład sędziowski i prezes), ale także do ograniczenia aktywności tego organu i spadku jego efektywności.

 

- Ponadto ustawodawstwo dotyczące Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, Krajowej Rady Sądownictwa oraz Prokuratury, zamiast wzmacniać prawa człowieka i obywatela, redukowały je. Jest to zaskakujące w kontekście przedmiotu tych ustaw, jakim jest regulacja działania organów ochrony prawnej, które przecież mają służyć ochronie tych praw - wskazują autorzy raportu.

Tendencję mocno pogłębiła pandemia - jak wskazują autorzy raportu,  rządząca większość nie wykorzystała konstytucyjnej możliwości wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w postaci stanu  klęski  żywiołowej  (art. 228 Konstytucji RP).  Zamiast tego stosowano rozwiązania legislacyjne tworzone ad hoc.

- Pandemia wygenerowała sytuację, w której społeczeństwo poniekąd dobrowolnie poświęciło swoją wolność w imię bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Dała także możliwość nadużycia kryzysowych regulacji prawnych i wykorzystywania ich w innym celu,  niż tylko przeciwdziałaniu  zagrożeniu  dla  życia i zdrowia obywateli.  Stan pandemii umożliwił rządzącym stanowienie takiego prawa, które wykracza poza granice tego, co dotychczas było dozwolone. Szczególnym przejawem dążenia do umocnienia swojego potencjału władczego było uchwalenie ustawy o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonych w 2020 r. - wskazano w raporcie. W regulacji tej wykorzystano epidemię celem modyfikacji systemu wyborczego, w którym wybory korespondencyjne miały być jedyną formą głosowania.

Wojna w Ukrainie i dalsze wzmacnianie władz

Kolejnymi kryzysami wykorzystanym przez rządzących do umocnienia władzy były:  kryzys migracyjny na granicy polsko-białoruskiej, spowodowany zorganizowanym przerzutem imigrantów i uchodźców do UE oraz wojna w Ukrainie. Jak wskazano w raporcie, rosyjska inwazja zbrojna na Ukrainę rozpoczęta 24 lutego 2022 r. i stanowi kolejne źródło wzrostu potencjału władzy publicznej w Rzeczpospolitej Polskiej. Można je odszukać w ustawodawstwie dotyczącym:

  • pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa,
  • szczególnych rozwiązań w zakresie przeciwdziałaniu wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służącym ochronie bezpieczeństwa narodowego,
  • wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego.

 

 

- Ze względu na obecną sytuację w Europie Wschodniej konieczne było wprowadzenie zmian. Poszerzono między innymi kompetencje władcze Ministra Obrony Narodowej w zakresie usprawnienia procedur dotyczących obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym. Było to szczególnie istotne w przypadku wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa i obronności państwa, realizacji interesów narodowych Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego, wypełnienia jej zobowiązań międzynarodowych, a także udzielania pomocy i wsparcia podmiotom prawa międzynarodowego publicznego - wskazano w raporcie. Podobnie było z efektami wywołanego wojną kryzysu energetycznego - decyzja o zaprzestaniu importu węgla z Rosji spowodowała trudności w dostawach, wpływając na sektor energetyczny i obywateli. Wobec rosnącego ryzyka przerw w dostawach gazu i rosnących cen, Polska musiała wzmocnić system bezpieczeństwa dostaw paliw gazowych, co umożliwiło ministrowi energii ogłoszenie stanu nadzwyczajnego, najwyższego stanu kryzysowego.

Koniec równowagi władzy, postępujące osłabienie kontroli

Analizując zagadnienie poszerzania kompetencji organów władzy publicznej w 2022 r., nie można pominąć nowelizacji Kodeksu karnego, która wzmacnia ochronę prawnokarną przed najcięższymi kategoriami przestępstw. Spośród zmian budzących liczne kontrowersje
należy wymienić m.in.:

  • zaostrzenie odpowiedzialności karnej wobec sprawców przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu i wolności seksualnej;
  • zmiany w zakresie systemu kar i środków karnych: likwidację kary 25 lat pozbawienia wolności, wprowadzenie elastycznego wymiaru kar do 30 lat pozbawienia wolności oraz kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia;
  • wprowadzenie nowych typów przestępstw jak: przyjęcie zlecenia zabójstwa, uchylanie się od wykonania obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki, przygotowanie do zabójstwa;
  • zmiany w zakresie przedawnienia przestępstw takie jak wydłużenie okresu przedawnienia karalności za zabójstwo z 30 do 40 lat czy zwiększenie liczby przestępstw niepodlegających przedawnieniu (np. zgwałcenie dziecka lub zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem);

 

Jak podkreślają autorzy, te przykłady jednoznacznie wskazują na tendencje wieloletnie. - Jak wykazują nasze badania, od początku przejęcia władzy przez zjednoczoną prawicę realizuje ona ,,modyfikację" polskiego systemu ustrojowego, w którym konstytucyjne podstawy demokratycznego państwa prawa oparte na zasadzie podziału, równowadze i kontroli władzy zostają zachwiane - wskazano w raporcie. - Należy podkreślić, iż wiele rozwiązań służących realizacji tezy ujętej w zagadnieniu badawczym (akumulacji i koncentracji władzy) równocześnie skutkuje ograniczeniem praw i wolności obywatelskich. Przeanalizowane tendencje legislacyjne w latach 2014-2022, w tym zakresie wykazują, że zdecydowana większość badanych ustaw była ewaluowana ujemnie w kontekście zagadnienia ochrony praw podmiotowych - czytamy.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.