Kpc: wyłączenie sędziego w II instancji będzie łatwiejsze

W środę odbyła się debata na temat zmian w procedurze cywilnej. Celem podjęcia nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego jest wprowadzenie instytucji tzw. odwołania poziomego powiedział w Sejmie senator Piotr Zientarski. Rozwiązanie to przyznaje stronom prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych przez sąd drugiej instancji, które w świetle obecnie obowiązujących przepisów nie podlegają zażaleniu do Sądu Najwyższego. Ministerstwo Sprawiedliwości poparło tę inicjatywę

Rozwiązanie dotyczy to dwóch kategorii rozstrzygnięć, mających istotne znaczenie z punktu widzenia gwarancji konstytucyjnej, w tym zwłaszcza prawa do sądu, orzeczonego na mocy art. 45 ust. 1 konstytucji. Chodzi o takie postanowienia jak oddalające wniosek o wyłączenie sędziego oraz postanowień o charakterze porządkowym, na przykład postanowienia o przymusowym sprowadzeniu świadka czy też nakazującego jego aresztowanie. Zapewnienie stronie możliwości zaskarżenia orzeczenia sądu drugiej instancji rozstrzygającego negatywnie o potrzebie wyłączenia sędziego tego sądu stanowi zarazem wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego (z 2 czerwca 2010 r., sygn. akt SK 38/09).

Prawo do bezstronnego sądu

Trybunał uznał, iż rozwiązanie przyjęte na gruncie art. 3941 § 2 K.p.c., a skutkujące pozbawieniem strony prawa do wywiedzenia zażalenia w przypadku oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego, zgłoszonego po raz pierwszy w postępowaniu przed sądem drugiej instancji, nie odpowiada standardom konstytucyjnym. Dlatego, że godzi w prawo do bezstronnego sądu, wynikające z art. 45 ust. 1 konstytucji. Trybunał zobligował zatem ustawodawcę do poszerzenia katalogu zaskarżalnych postanowień sądu drugiej instancji. Projektowana ustawa dodatkowo zakłada wyeliminowanie jednej z podstaw odrzucenia wniosku o wyłączenie sędziego, to jest przesłanki oczywistej bezzasadności.

Zgodnie z projektowanym przepisem art. 3942 § 1 K.p.c. zarzuty stawiane postanowieniu wydanemu na zasadzie art. 52 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 zdanie pierwsze K.p.c. albo formułowane pod adresem porządkowego orzeczenia sądu drugiej instancji rozpoznawane będą przez inny równorzędny skład tego sądu. W ten sposób przywrócona zostanie symetria regulacji w zakresie zaskarżalności wskazanych powyżej rozstrzygnięć, albowiem będą one podlegały weryfikacji niezależnie od tego, czy zapadły w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, czy też już po przedłożeniu sprawy sądowi drugiej instancji. W obu przypadkach strona bądź uczestnik postępowania wnoszący o wyłączenie sędziego, osoba skazana na grzywnę, świadek, w stosunku do którego zarządzono przymusowe sprowadzenie lub aresztowanie, oraz osoba, która domaga się zwolnienia od grzywny– będzie mógł zainicjować kontrolę niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia.

Uwagi krytyczne

Krajowa Rada Sądownictwa w czasie konsultacji zasugerowała przyjęcie innego rozwiązania na gruncie art. 531 kpc. KRS chce pozostawić sądowi kompetencję do odrzucenia oczywiście bezzasadnego wniosku o wyłączenie sędziego, z równoczesnym wzmocnieniem mechanizmu gwarancyjnego przez zobligowanie sędziego do złożenia wyjaśnienia w sprawie zarzutów.

Poseł Witold Pahl zwrócił uwagę, że postępowanie cywilne w przed sądem drugiej instancji jest zdecydowanie, bardziej niekorzystnie dla obywatela, niż ma to miejsce w przypadku postępowania przed sądem pierwszej instancji. Art. 394 kpc daje możliwość złożenia zażalenia na wszystkie postanowienia kończące postępowanie w pierwszej instancji.

Nie ma z kolei takiego szerokiego katalogu przy postanowieniach, przy zarządzeniach dotyczących postępowania w ramach drugiej instancji.

- Jest to o tyle niedobre, że to też są postanowienia dotyczące tak ważnej sfery, jak wolność. To są kwestie dotyczące tych elementów, które wynikają z zasad państwa prawnego, a więc również z prawa do sprawiedliwego i szybkiego rozpoznania sprawy – zaznaczył poseł Pahl. - Dobrze, że projekt poszedł w kierunku stworzenia takiej gwarancji dla uczestników czy stron postępowania na zasadzie, która nie jest sprzeczna z elementem dwuinstancyjności, który wynika z konstytucji.

Posłanka Barbara Bartuś zwróciła uwagę, że sprawy związane z wyłączeniem sędziego, jak również z karami porządkowymi, pomimo ich niewątpliwego znaczenia dla stron postępowania, nie są skomplikowane, nie są aż tak trudne, aby wymagały wprowadzenia kontroli instancyjnej. Wymagają one raczej analizy stanu faktycznego przedstawionego przez stronę lub świadka. Zdaniem posłanki Bartuś rozwiązanie proponowane przez Senat znacznie obciąży Sąd Najwyższy i wydłuży czas rozpatrywania spraw.

Opinia Ministerstwa Sprawiedliwości

Podsekretarz stanu Zbigniew Wrona przypomniał, że rząd również przygotował analogiczny projekt, który znajduje się właśnie w fazie przed rozpoznaniem przez Radę Ministrów. Został pozytywnie zarekomendowany przez stały komitet Rady Ministrów, ale zawiera nowelizację szerszą. Te zmiany są konieczne ze względu na zasadę bezstronnego sądu, gdyż to jest kwestia wyłączenia sędziego – powiedział minister Wrona. – Jest to delikatna instytucja, która musi być pod szczególną kontrolą. Nie spowoduje nadzwyczajnych kosztów, ponieważ jest to tylko postępowanie wpadkowe, a  podobnych wniosków nie jest dużo..

Nowelizacja ma szerszy charakter, bezpośrednio nie wynika ona z orzeczenia trybunału – przyznał minister Wrona. - Nie wszystkie decyzje w proc3sie cywilnym mogą być zaskarżane, ale tylko te, które rzeczywiście wiążą się z istotną ingerencją czy ograniczeniem praw człowieka.

 Zródło: Sejm