W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że skarga nadzwyczajna stanowi nieuzasadniony wyjątek od koncepcji prawomocności orzeczeń w jej negatywnym i pozytywnym ujęciu. Instytucja ta nie została systemowo powiązana z pozostałymi środkami prawnymi służącymi kwestionowaniu prawomocnych orzeczeń znanymi procedurze cywilnej i karnej. Co więcej, skarga nadzwyczajna była w przeszłości wielokrotnie wykorzystywana jako środek nacisku politycznego, zwłaszcza ze strony prokuratora generalnego.
Zbyt rozbudowane środki zaskarżenia
Zdaniem Komisji dopuszczalność wzruszenia prawomocnego orzeczenia, często po bardzo długim czasie od jego wydania, nie może zostać zaakceptowana ze względów systemowych i konstytucyjnych. W wyniku wydania prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie dochodzi do szeregu dalszych zdarzeń, a podejmowanie próby ich następczego wyeliminowania prowadzi zazwyczaj do dalszych sporów prawnych. Do wyeliminowania z obrotu prawnie wadliwego orzeczenia powinno dojść przy zastosowaniu instrumentów znanych już przepisom o postępowaniu cywilnym i karnym, możliwie szybko po wydaniu takiego orzeczenia.
Brak jest uzasadnienia dla dalszego rozbudowywania katalogu nadzwyczajnych środków zaskarżenia o instrumenty procesowe o zbliżonym charakterze oraz o zbliżonej konstrukcji prawnej. Należy zwrócić uwagę, że prawny kształt skargi nadzwyczajnej nawiązuje w zasadzie bezpośrednio do dawnej rewizji nadzwyczajnej i jej odpowiedników w państwach tzw. demokracji ludowej, wzorowanych na radzieckiej instytucji „skargi nadzorczej” (protestu nadzorczego).
Ryzyko instrumentalizacji
W tym kontekście członkowie Komisji krytycznie oceniają w szczególności szeroki i uznaniowy charakter podstaw skargi oraz związane z tym ryzyko dla stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych. Ich zdaniem powierzenie uprawnienia do wniesienia skargi nadzwyczajnej prokuratorowi generalnemu, będącemu ministrem sprawiedliwości, a zatem czynnym politykiem, skutkuje ponadto znaczącym ryzykiem instrumentalizacji tego środka, które zmaterializowało się w praktyce (np. wyrok ETPCz z 23 listopada 2023 r., nr 50849/21, Wałęsa).
Rozwiązanie pozwalające Sądowi Najwyższemu w postępowaniu skargowym na weryfikację ustaleń faktycznych podważa natomiast stabilność prawomocnych orzeczeń sądowych i zaufanie uczestników obrotu do prawomocnego orzeczenia. Skargę nadzwyczajną należy ocenić krytycznie także z perspektywy wymagań wynikających z art. 6 ust. 1 EKPCz.
Rozpoznanie jej zostało bowiem powierzone wyłącznej właściwości IKNiSP, której status jako sądu odpowiadającego wymaganiom art. 6 ust. 1 EKPCz oraz art. 267 TFUE został zakwestionowany nie tylko w publikacjach krajowych dotyczących organizacji Sądu Najwyższego po zmianach dokonanych w 2018 r., lecz także w orzecznictwie ETPCz i TSUE (zob. też uwagi w pkt II poniżej). Eliminację skargi nadzwyczajnej z porządku prawnego trzeba w konsekwencji uznać za konieczną.
Czytaj w LEX: Wyrok ETPC (Sekcja I) z dnia 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21) > >
Likwidacja dwóch izb
- Istnienie IKNiSP oraz IOZ nie ma uzasadnienia merytorycznego ani funkcjonalnego; nie znajduje również oparcia w polskiej tradycji ustrojowej. W przyjętym obecnie modelu, IKNiSP stanowi szczególny sąd, w pewnym zakresie nadrzędny wobec innych izb Sądu Najwyższego – czytamy w uchwale.
Członkowie Komisji wskazują, że podstawową rolą IKNiSP pozostaje ponowne weryfikowanie prawomocnych orzeczeń sądowych (w tym orzeczeń wydanych w postępowaniach, w których zapadło już orzeczenie Sądu Najwyższego), w oparciu o ogólne i nieostre kryteria. W świetle postulowanego usunięcia z porządku prawnego instytucji skargi nadzwyczajnej - pomijając ogólny brak uzasadnienia dla funkcjonowania IKNiSP - dalsze utrzymywanie IKNiSP uznać należy za całkowicie zbędne.
Komisja podkreśla, iż wszystkie osoby orzekające w Izbie Kontroli objęły urząd po przeprowadzeniu wadliwego postępowania nominacyjnego, obejmującego udział Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. Jak trafnie wskazano m.in. w wyroku ETPCz z 8 listopada 2021 r., Dolińska-Ficek i Ozimek, nieprawidłowości w procesie powoływania sędziów niweczą legitymację IKNiSP w takim stopniu, że w następstwie z natury wadliwej procedury powoływania sędziów, nie posiadała ona i nadal nie posiada atrybutów "sądu", który jest "zgodny z prawem" dla celów wykładni na gruncie art. 6 ust. 1 EKPCz.
- Zmiany związane z właściwością Izb Sądu Najwyższego muszą zostać przeprowadzone tak, aby nie wpłynęło to w istotny sposób na tempo rozpoznawania spraw, które przez ostatni czas niestety znacznie osłabło – twierdzą sędziowie Marta Romańska i Paweł Grzegorczyk. - Zdajemy sobie sprawę z wagi tego problemu. Materia ta powinna znaleźć się w przepisach przejściowych do ustawy, których stworzenie z legislacyjnego punktu widzenia jest stosunkowo proste - dodają.
Czytaj więcej: Przełomowy projekt ustawy o Sądzie Najwyższym
Zdaniem Komisji sposób utworzenia Izby Odpowiedzialności Zawodowej, rozpatrywany łącznie z jej obsadą i zakresem właściwości rzeczowej, nie pozwala także uznać, że spełnia ona standardy konstytucyjne i konwencyjne w zakresie sądu ustanowionego ustawą. Izba ta w istocie swej stanowi kontynuację poprzednio istniejącej Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, której status z punktu widzenia standardów niezawisłego i bezstronnego sądu został bezpośrednio zakwestionowany w uchwale połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r..
Czytaj również w LEX: Izba Kontroli Nadzwyczajnej nie jest niezależnym sądem. Omówienie wyroku ETPC z dnia 8 listopada 2021 r., 49868/19 i 57511/19 (Dolińska-Ficek i Ozimek) > >
Doraźny instrument
Na zdecydowanie negatywną ocenę zasługuje także, iż ostateczne decyzje co do wyznaczenia składu IOZ powierzono wyłącznie najwyższym organom władzy wykonawczej (prezydentowi RP z kontrasygnatą prezesa Rady Ministrów), jak również okoliczność, że decyzje podjęte w tym zakresie przez prezydenta RP oraz prezesa Rady Ministrów, wyznaczające do orzekania w IOZ niewielką grupę sędziów SN, z których większość objęła stanowiska sędziowskie po przeprowadzeniu wadliwego postępowania nominacyjnego, mają charakter całkowicie uznaniowy i nietransparentny.
Okoliczność ta, w zestawieniu z jednoznacznie politycznym charakterem wskazanych organów, zdaniem Komisji, musi budzić uzasadnione wątpliwości co do podatności składów orzekających tej izby na czynniki zewnętrzne, w tym zwłaszcza bezpośrednie lub pośrednie oddziaływania władzy ustawodawczej i wykonawczej. Rozwiązanie takie, podobnie jak w przypadku IKNiSP, narusza w sposób systemowy standard prawa do rzetelnego procesu sądowego ustanowiony w art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 EKPCz. Utworzenie IOZ stanowiło jedynie doraźny i instrumentalny zabieg legislacyjny, mający na celu wywołanie wrażenia dążenia do poprawy stanu niezależności sądownictwa dyscyplinarnego sędziów i innych zawodów prawniczych w związku ze zniesieniem Izby Dyscyplinarnej, dalsze utrzymywanie IOZ jest pozbawione uzasadnienia.
Stanowisko RPO
Warto przypomnieć, że rzecznik praw obywatelskich, wówczas jeszcze prof. Adam Bodnar, zgłaszał od lat wątpliwości co do samej instytucji skargi nadzwyczajnej, z uwagi na to, że zasada pewności prawa i związana z nią zasada stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych jest wartością samą w sobie, która wynika zarówno z Konstytucji, jak i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka.
- Podważanie prawomocnego orzeczenia, które funkcjonowało w obrocie prawnym 15, 10 lat i wywołało określone skutki prawne, wydaje się co najmniej wątpliwe. Bardzo często prowadzi również do ingerencji w prawa i wolności obywatelskie innych osób, np. na których korzyść zapadł ten prawomocny wyrok, który chcemy podważać. Przedłużanie jeszcze terminu na wniesienie skargi - jeszcze bardziej te wątpliwości pogłębia - podkreślał prof. Bodnar.
Czytaj więcej: Skargi nadzwyczajne...
Czytaj również w LEX: Skarga nadzwyczajna w praktyce > >
Cena promocyjna: 143.2 zł
Cena regularna: 179 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 161.1 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
