Do TSUE po ochronę praw podstawowych

Kiedy 15 lat temu Polska wstępowała do Unii Europejskiej, Karta Praw Podstawowych już istniała. Już wtedy bowiem było jasne, że europejskiej wspólnocie nie wystarczy ogólna deklaracja o znaczeniu praw podstawowych jednostki - mówił rzecznik praw obywatelskich dr Adam Bodnar, otwierając konferencję poświęconą znaczeniu Karty dla polskiego systemu prawnego.

Konferencję zorganizowano w Biurze RPO z okazji 15-lecia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W ciągu dwóch dni obrad jej uczestnicy - naukowcy, sędziowie, prawnicy oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych - dyskutują o znaczeniu Karty Praw Podstawowych dla krajowego systemu prawnego w kontekście m.in. pojęć równości, godności, praw obywatelskich oraz jej wpływu na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

W debacie otwierającej konferencję głos zabrali: prof. Marek Safjan, sędzia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, prof. Mirosław Wyrzykowski, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku oraz ambasador UE w Polsce Marek Prawda. Przesłania dla uczestników przekazali: Emily O’Reiily, ombudsmanka europejska i Michael O’Flaherty – szef Agencji Praw Podstawowych UE.

- Karta jest jednym z najważniejszych narzędzi ochrony praw podstawowych na poziomie regionalnym, jaki kiedykolwiek stworzono. Kluczowe jest unaocznianie jej znaczenia na poziomie krajowym – zwrócił się do uczestników konferencji Michael O’Flaherty.
A ambasador Marek Prawda przypomniał, że Karta jest obok traktatów źródłem prawa pierwotnego Unii. - Nie istnieje od początku, bo Unia była najpierw organizacją gospodarczą, potem gospodarczo-polityczną, teraz zaś odkrywa, jak ważne są dla jej istnienia zachowanie podstawowych wartości. Że nie stać jej dziś na to, by nie zajmować się zagrożeniami dla praworządności - mówił. Jego zdaniem zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego będą najbardziej europejskimi do tej pory. Wiemy dziś  bowiem, że Europa jest śmiertelna, chcemy opowiedzieć o niej tym, którzy przestali ją zauważać.

Po obronę praw człowieka można do TSUE zamiast do Strasburga>>

System ochrony praw jednostki

- Na naszych oczach kształtuje się federalny system ochrony praw podstawowych, uzupełniany przez systemy konstytucyjne państw członkowskich. I być może decyzja w sprawie Polski będzie kiedyś traktowana jako krok milowy w tym procesie – powiedział Adam Bodnar. Natomiast zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk zwrócił uwagę na ewolucję systemu ochrony praw człowieka w ostatnich latach w Polsce. Wskazał na mniejszą liczbę pytań kierowanych przez polskie sądy do Trybunału Konstytucyjnego, przy jednoczesnym wzroście pytań prejudycjalnych kierowanych z Polski do TSUE - w zeszłym roku było ich 31.

Profesor Mirosław Wyrzykowski w swoim wykładzie przypomniał polską debatę o protokole brytyjsko-polskim do Karty, podkreślając, że był on próbą wydrążenia luki w Konstytucji poprzez instrument prawa międzynarodowego - chodziło o to, by Polska zachowała możliwość kształtowania przepisów dotyczących aborcji, eutanazji, regulacji związków partnerskich i roszczeń niemieckich za ziemie odzyskane. Podkreślił, że protokół 30 stracił rację bytu.

Sędzia Trybunału Sprawiedliwości UE prof. Marek Safjan omówił rolę Trybunału w obronie wartości europejskich. Jak powiedział, ujawnia się ona zwłaszcza wobec dotykających Europę kryzysów – uchodźczego, ekonomicznego, Brexitu, zagrożenia dla rządów prawa.
- TS UE ma zasadniczą rolę we wzmacnianiu pozycji jednostek, w budowaniu wspólnoty obywateli a nie wspólnoty państw - podkreślił. -Jesteśmy w momencie konstytucyjnym, kiedy pojawia się pytanie o uruchomienie instrumentów prawnych, które do tej pory traktowano jako hipotetyczne, przewidywane na czas nadzwyczajny. Ten czas ma miejsce teraz, w krajach, gdzie pojawiają się próby podporządkowania sądów władzy wykonawczej. Jeśli do tego dojdzie, jeśli załamie się praworządność chociaż jednego z państw członkowskich, załamie się cały system – runą gwarancje praw wszystkich obywateli Unii. Dlatego wartości podstawowe Unii Europejskiej nie podlegają negocjacji – zakończył prof. Marek Safjan.

Karta Praw Podstawowych UE została uchwalona w grudniu 2000 r. Moc wiążącą uzyskała wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony 1 grudnia 2009 r. Jak głosi informacja na stronie MSZ, jest ona "pierwszym w historii integracji europejskiej dokumentem prawnym zawierającym obszerny katalog praw podstawowych wiążących zarówno instytucje, organy i agencje Unii Europejskiej w całym ich zakresie działania, jak i państwa członkowskie, wtedy gdy stosują one prawo Unii".

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.