Izba Karna SN: Sędzia Motuk nie może orzekać w swojej sprawie

Kolejny sędzia Sądu Najwyższego z Izby Karnej Marek Motuk został wyłączony z rozpoznawania kasacji. Obrońcy wskazali, że zarzut wadliwego powołania na urząd sędziego dotyczy w takiej samej mierze sędziego sądu II instancji, jak i sędziego Sądu Najwyższego. I z tym argumentem zgodził się sąd. Gdy w składzie sądu znajdzie się osoba nieuprawniona do orzekania, wydane przez taki skład rozstrzygnięcia są obarczone wadą prawną - przypomina sędzia Wiesław Kozielewicz.

Obrońcy wnieśli o wyłączenie sędziego SN od rozpoznania sprawy kasacyjnej z uwagi na powołanie sędziego przez Prezydenta RP na wniosek obecnej Krajowej Rady Sądownictwa.  W ramach kasacji od wyroku sądu apelacyjnego podniesiono również zarzut orzekania w składzie sądu apelacyjnego przez sędziego powołanego na wniosek obecnej KRS. W odbiorze zewnętrznym mogłyby zatem powstać wątpliwości co do bezstronności sędziego w tym zakresie - stwierdzili obrońcy.

Czytaj też: Izba Karna SN: Antoni Bojańczyk źle powołany, nie powinien orzekać

Sąd Najwyższy wydając postanowienie szeroko omówił jednak problem niezawisłości sędziowskiej w kontekście historycznym i współczesnym. Sędzia Wiesław Kozielewicz, który był sprawozdawcą w tej sprawie Sąd Najwyższy ocenił, kiedy na gruncie prawa polskiego można mówić o rażącym naruszeniu prawa krajowego w procedurze nominacyjnej, a zatem o znaczeniu niezbędnego elementu testu sformułowanego w wyroku z 1 grudnia 2020 r. Wielkiej Izby ETPCz w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (skarga 26374/18). I na postawie tego wyroku  Trybunał w Strasburgu bada możliwość zaistnienia naruszenia art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Sędzia Kozielewicz omówił też rozbieżności, jakie zarysowały się na tym tle w orzecznictwie, uwzględniając przy tym problematykę tzw. „wyroku nieistniejącego" (sententia non existens).

Niezawisły sąd i procedura

Niezależność sądów zakłada przede wszystkim oddzielenie organizacyjne i funkcjonalne sądownictwa od organów innych władz, tak aby zapewnić sądom pełną samodzielność w zakresie rozpoznawania spraw i orzekania (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 kwietnia 1999 r., sygn. akt K 8/99, OTK 1999, nr 3 poz. 41). Oczywistym jest, że nie ma niezawisłego sądu orzekającego w konkretnej sprawie, gdy w jego składzie są sędziowie którzy nie są niezawiśli. Niezawisłość jest też niezbędnym warunkiem niezależności sądów.

Polega zaś na tym, iż sędzia działa wyłącznie w oparciu o prawo, zgodnie ze swoim sumieniem i wewnętrznym przekonaniem. Wśród gwarancji niezawisłości sędziowskiej wskazuje się np. wysokie wymagania kwalifikacyjne od kandydata na sędziego.  

TK nie stwierdził wadliwości powołań przez Prezydenta

W przeszłości Trybunał Konstytucyjny kilkakrotnie kwestionował przepisy normujące postępowanie przed Krajową Radą Sądownictwa w przedmiocie przedstawienia kandydatów do pełnienia urzędu sędziego.

Czyta też:  TK: Prawo traktatowe Unii Europejskiej jest sprzeczne z Konstytucją RP

Sędzia Kozielewicz nie uznaje za słuszną tezę, iż stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, wadliwości przepisów, które były stosowane przez Krajową Radę Sądownictwa w czasie wyłaniania kandydatów do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, skutkuje w konsekwencji wadliwością postanowień Prezydenta RP. Dlatego, że to groziłoby totalnym zdestabilizowaniem systemu wymiaru sprawiedliwości w Polsce.

- Pójście bowiem w tym kierunku mogłaby sprowadzać się do ustalenia, czy osoba powołana przez Prezydenta RP na stanowisko sędziowskie - w wypadku przyjęcia przez podmiot oceniający istnienia nieprawidłowości w procedurze nominacyjnej - w ogóle
jest sędzią - wskazuje sędzia sprawozdawca.

Delikt Konstytucyjny nie może chronić

SN wskazał, iż pojęcie niezawisłości w ujęciu ustalonym przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – dalej powoływany jako TSUE, oznacza, gdy chodzi o aspekt zewnętrzny, że dany organ wypełnia zadania wymiaru sprawiedliwości w pełni autonomicznie, nie podlegając żadnej hierarchii służbowej, ani nie będąc podporządkowanym komukolwiek i nie otrzymując nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła.

A także, że jest on w ten sposób chroniony przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na wydawane przez nich rozstrzygnięcia. Nie budzi wątpliwości, że gdy w składzie sądu znajdzie się osoba nieuprawniona do orzekania, wydane przez taki skład sądu rozstrzygnięcia są obarczone wadą prawną - przypomina sędzia Kozielewicz.

- Jasną jest rzeczą, że w demokratycznym państwie prawnym, jakim w myśl art. 2 Konstytucji RP jest Rzeczypospolita Polska, pojęciowo nie do przyjęcia jest, aby osoba, która została sędzią w wyniku przestępstwa lub popełnionego przez Prezydenta RP deliktu konstytucyjnego, mogła nadal wykonywać władzę wymierzania sprawiedliwości - pisze sędzia Kozielewicz. -  Taka osoba, co oczywiste, powinna zostać złożona z urzędu sędziego wyrokiem sądu dyscyplinarnego, a rozstrzygnięcia sądowe wydane przez nią, wyeliminowane z obrotu prawnego. Jak słusznie mawiali rzymscy prawnicy ,z bezprawia nie rodzi się prawo”. W demokratycznym państwie prawnym, prawo nie może ochraniać sytuacji wytworzonych z działań przestępczych.

Budowanie autorytetu sądu

Sąd przypomniał, że instytucja wyłączenia sędziego w równej mierze służy zapewnieniu realnej bezstronności sądu, jak i umacnianiu autorytetu wymiaru sprawiedliwości przez usuwanie choćby pozorów braku bezstronności.
W realiach rozpoznawanej sprawy, wystarczające są okoliczności które w odbiorze społecznym mogą budzić wątpliwości co do bezstronności sędziego. Kierując się tym przekonaniem Sąd Najwyższy wyłączył sędziego SN od udziału w rozpoznaniu sprawy
kasacyjnej oznaczonej sygnaturą. Uczestnicząc bowiem w jej rozpoznaniu, jako sędzia sprawozdawca, musiałby rozstrzygać, co do sygnalizacji zawartej w piśmie obrońców skazanych.

Obrońcy podnieśli w niej, że sąd apelacyjny, który wydał wyrok z 13 lutego 2020 r., zaskarżony kasacją Rzecznika Praw Obywatelskich, był nienależycie obsadzony, gdyż zasiadała w nim osoba, która została powołana przez Prezydenta RP na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej na zasadach określonych w ustawie z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw.

Te same powody wyłączenia dotyczą sędziego SN Motuka. I dlatego nie może on orzekać w sprawie tych samych zarzutów, które i jego dotyczą jako sędziego powołanego w wadliwej procedurze.

Nie wszystkie orzeczenia TK są wiążące

Sprawę skomentował sędzia Jarosław Matras z Izby Karnej SN:

- Nie zgadzam się z argumentacją w uzasadnienia postanowienia SN wydanego przez sędziego Kozielewicza co do oceny "ważności” wyroku TK o sygnaturze U2/20. Natomiast zgadzam się z tezą tam zawartą, że nie każdy wyrok Trybunał u Konstytucyjnego jest wyrokiem, o którym mowa w art. 190 Konstytucji. Orzeczenie  wydane w dniu 3 listopada 2021 r. przez Wiesława  Kozielewicza ma natomiast  silną wymowę, w tym znaczeniu, że nie każde orzeczenie TK  jest bezwzględnie wiążące. Przypomnę, że my taką  tezę postawiliśmy w postanowieniu  I KZ 29/21 z 16 września, wskazując, iż  z uwagi na  wcześniejsze i stwierdzone naruszenia Konstytucji  w zakresie obsady Trybunału, nie możemy uznać orzeczenia w sprawie U 2/20  jako orzeczenia, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji - dodaje sędzia Matras. 

Warto podkreślić, że sędzia Kozielewicz w swoim postanowieniu  w kwestii istnienia orzeczeń TK nawiązuje  również do poglądu wypowiedzianego swego czasu w publikacji fachowej  przez Kamila Zaradkiewicza, który obecnie jest Sędzią SN. Zatem  w tym zakresie – takiego poglądu prawnego – to uzasadnienie postanowienia w tym fragmencie mnie cieszy, albowiem aprobuje on pogląd prawny wypowiedziany w postanowieniu SN w sprawie I KZ 29/21.

Sygnatura akt IV KO 86/21, postanowienie Izby Karnej z 3 listopada 2021 r.