ETS o nieuczciwych klauzulach umownych

Państwo członkowskie może postanowić, że nieuczciwe postanowienie umowne, którego nieważność stwierdzono w wyniku powództwa wytoczonego w interesie publicznym przeciwko przedsiębiorcy przez organ właściwy ds. ochrony konsumentów, nie wiąże żadnego konsumenta, który zawarł z tym przedsiębiorcą umowę, której postanowienia zaczerpnięto z tego samego wzorca umowy - tak orzekł Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 26 kwietnia br.

Zdaniem Trybunału, taka reguła stanowi odpowiedni i skuteczny środek mający na celu zaprzestanie wykorzystywania nieuczciwych postanowień umownych.
Dyrektywa 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.WE L 95 z 21.4.1993, s. 29) stanowi, że tego rodzaju postanowienia zawarte w umowie zawartej z przedsiębiorcą nie są wiążące dla konsumentów.
Na Węgrzech krajowy organ ochrony konsumentów może zwrócić się do sądu o ustalenie, że nieuczciwe postanowienie umowy konsumenckiej jest nieważne, jeżeli posługiwanie się takim postanowieniem przez przedsiębiorcę dotyczy znaczącej liczby konsumentów albo powoduje istotną szkodę. Zgodnie z prawem węgierskim, stwierdzenie nieważności nieuczciwego postanowienia umownego przez sąd w wyniku tego rodzaju powództwa wytoczonego w interesie publicznym (powództwa grupowego) wywiera skutki prawne w odniesieniu do ogółu konsumentów, którzy zawarli z przedsiębiorcą umowę zawierającą takie postanowienie.
Do wspomnianego węgierskiego urzędu wpłynęło wiele skarg od konsumentów na spółkę Invitel, operatora telefonii stacjonarnej, gdyż spółka ta jednostronnie wprowadziła do swojego wzorca umowy abonamentowej postanowienie, na mocy którego może ona ex post obciążać abonentów „opłatą za przekaz pocztowy”, to jest kosztami mającymi zastosowanie w wypadku uregulowania rachunku za pomocą przekazu pocztowego. Co więcej, sposób obliczania tej opłaty nie został w tych umowach dookreślony.
Uznawszy, że sporne postanowienie umowne jest nieuczciwe, wspomniany urząd zwrócił się do sądu węgierskiego o stwierdzenie jego nieważności oraz o nakazanie spółce Invitel zwrotu abonentom kwot, jakie w sposób nienależny pobrała od nich z tytułu „opłat za przekaz pocztowy”.
Sąd rejonowy w Peszcie, prowadzący postępowanie w tej sprawie, zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości zasadniczo z pytaniem, czy zgodny z dyrektywą jest przepis węgierski, na mocy którego wszyscy zainteresowani konsumenci mogą być objęci skutkami prawnymi stwierdzenia nieważności nieuczciwego postanowienia umownego w sprawie z powództwa wytoczonego w interesie publicznym.
W wyroku Trybunał przede wszystkim przypomniał, że dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie, by pozwoliły osobom lub organizacjom mającym uzasadniony interes w ochronie konsumentów na wytaczanie przed sądami powództw o zaniechanie naruszeń, które to powództwa mają na celu ustalenie, czy postanowienia umowne sporządzone w celu ogólnego stosowania mają charakter nieuczciwy oraz do uzyskiwania, w odpowiednim wypadku, zakazu ich stosowania. W tym względzie Trybunał dodał jednak, że dyrektywa nie ma na celu zharmonizowania sankcji mających zastosowanie w sytuacji, gdy w wyniku postępowania wszczętego na żądanie tych osób i organizacji stwierdzony zostanie nieuczciwy charakter postanowienia umownego.
Trybunał podniósł następnie, że skuteczna realizacja odstraszającego celu powództw w interesie publicznym wymaga, by postanowienia uznane za nieuczciwe w wyniku takiego powództwa wytoczonego przeciwko zainteresowanemu przedsiębiorcy nie wiązały konsumentów, którzy, w odpowiednim przypadku, są stroną postępowania, ani też tych, którzy stroną postępowania nie są, jednakże zawarli z tym przedsiębiorcą umowę, której postanowienia zaczerpnięto z tego samego wzorca umowy. W związku z tym Trybunał przypomniał, że powództwa w interesie publicznym mające na celu wyeliminowanie z obrotu nieuczciwych postanowień umownych mogą być wytaczane także przed wykorzystaniem danego postanowienia w umowie.
W tych okolicznościach Trybunał orzekł, że zakwestionowane przepisy węgierskie dokładnie wpisują się w kierunek przyjęty w dyrektywie, zgodnie z którą państwa członkowskie zobowiązane są zapewnić stosowne i skuteczne środki mające na celu spowodowanie, by zaprzestano posługiwania się w obrocie nieuczciwymi postanowieniami umownymi. W konsekwencji przepisy te są zgodne z dyrektywą.
Trybunał dodał, że sądy krajowe zobowiązane są, także na przyszłość, wyciągać z urzędu wszelkie konsekwencje wynikające ze stwierdzenia nieważności nieuczciwego postanowienia umownego w sprawie z powództwa o zaniechanie naruszeń, tak by postanowienie takie nie było wiążące dla konsumentów, którzy zawarli umowę zawierającą takie nieuczciwe postanowienie, które zostało zaczerpnięte z tego samego wzorca umowy.
Odnosząc się wreszcie do oceny nieuczciwego charakteru kwestionowanego postanowienia umownego stosowanego przez spółkę Invitel, Trybunał odpowiedział, że właściwy do dokonania takiej oceny jest sąd krajowy. Oceniając postanowienie umowne, sąd węgierski zobowiązany jest w szczególności zbadać, czy w świetle ogółu postanowień wzorca umowy, a także uwzględniając właściwe przepisy krajowe, powody lub sposób zmiany opłat związanych ze świadczoną usługą zostały określone w sposób jasny i zrozumiały, a także czy konsumentom przysługuje prawo do wypowiedzenia umowy.

Tak wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 kwietnia 2012 r. w sprawie C-472/10 Nemzeti Fogyasztóvédelmi Hatóság przeciwko Invitel Távközlési Zrt.

Artykuł pochodzi z programu System Informacji Prawnej LEX on-line

Źródło: www.curia.europa.eu, stan z dnia 27 kwietnia 2012 r.