RPO przypomina, że do jego biura napłynęły sygnały od osób bezdomnych podnoszących, że w toku procedury wpisu do rejestru wyborców w urzędzie miasta/gminy, na których obszarze stale przebywają, wymagano od nich podania adresu stałego zamieszkania, włączając w to nazwę ulicy, numer domu oraz mieszkania.

Dokonana przez Rzecznika analiza obecnego mechanizmu wpisu do rejestru wyborców, pod względem sytuacji osób nigdzie niezamieszkałych, a przebywających stale na terenie gminy doprowadziła do wniosku o jego nieadekwatności i niejasności, co powoduje m.in. różną interpretację przepisów oraz praktykę ich stosowania przez urzędy. W efekcie może to prowadzić do występowania poważnych barier w korzystaniu z czynnego prawa wyborczego przez tę grupę obywateli.

Jak zauważa RPO, zgodnie z ustawą z 5 stycznia 2011 roku Kodeks wyborczy, wyborcy nigdzie niezamieszkali, przebywający stale na obszarze gminy, mogą na swój wniosek być wpisani do rejestru wyborców. Jednak poważne wątpliwości w tym kontekście budzi regulacja zawarta w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 27 lipca 2011 r. w sprawie rejestru wyborców oraz trybu przekazywania przez Rzeczpospolitą Polską innym państwom członkowskim Unii Europejskiej danych zawartych w tym rejestrze (Dz. U. Nr 158, poz. 941). Zgodnie z tym aktem, Wnioskujący o dopisanie się do rejestru wyborca powinien załączyć m.in. „Pisemną deklarację zawierającej informacje niezbędne do wpisania do rejestru wyborców”. W jej wzorze, stanowiącym załącznik rozporządzenia, wskazano wymóg podania przez wyborcę adresu stałego zamieszkania, włączając w to nazwę ulicy, numer domu oraz mieszkania. W odniesieniu do wyborców bezdomnych wymóg taki jest niedopuszczalny, tymczasem w praktyce brak wskazania takich danych powodował odmowę dopisania do rejestru wyborców.

Na ten problem Rzecznik zwracał uwagę w swoich wystąpieniach do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej, postulując rozważenie zmiany rozporządzenia.
Państwowa Komisja Wyborcza podzieliła opinię Rzecznika i wystąpiła do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o zmianę rozporządzenia w zakresie zasad dopisywania do rejestru wyborców osób nigdzie niezamieszkałych, a w szczególności w zakresie składania przez tych wyborców deklaracji zawierającej informacje niezbędne do wpisania do rejestru wyborców.
Z pisma Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 10 maja 2017 roku wynika, że został już opracowany projekt rozporządzenia, a aktualnie - we współpracy z Krajowym Biurem Wyborczym – trwają jeszcze prace polegające na dopracowywaniu szczegółów nowelizacji. Jak podkreślono w korespondencji, proces legislacyjny prowadzący do wdrożenia zmian w rozporządzeniu zostanie uruchomiony niezwłocznie po ich zakończeniu, w możliwie najszybszym terminie.

- Kodeks wyborczy wyraźnie wskazuje, że wyborcy nigdzie niezamieszkali, bezdomni mogą dopisać się do rejestru wyborców w gminie, w której stale przebywają i skutecznie korzystać ze swoich praw wyborczych. Niestety, przepisy rozporządzenia dotyczące procedury dopisywania się do rejestru są niedostosowane do wyjątkowej sytuacji tej grupy: w formularzu deklaracji składanej przez każdego wyborcę wymagane jest podanie adresu stałego zamieszkania. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich w toku swoich analiz badało praktykę i w tym celu zasięgało informacji w wybranych urzędach miast i gmin. Z ustaleń tych wynika, że praktyka wpisu do rejestru wyborcy nigdzie niezamieszkałego nie jest jednolita, ale w większości badanych urzędów wymagano podania adresu stałego zamieszkania, a niekiedy tylko „stałego przebywania”. Dlatego też w opinii Rzecznika konieczna jest zmiana rozporządzenia i ujęcie w jasny, niebudzący wątpliwości sposób, procedury dopisania się do rejestru wyborców uwzględniającej sytuację osób nigdzie niezamieszkałych – mówi dr Jarosław Zbieranek z Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego BRPO.