Do Sądu Najwyższego wpłynęło pismo z 4 lutego 2020 r. Sądu Okręgowego w K.  z Wydziału Cywilnego Rodzinnego skierowane do Prezesa Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych o wyłączenie sędziego. W treści pisma nie została wskazana podstawa dla przesłania wniosku o wyłączenie sędziego.

Tylko jedna Izba SN orzeka o wyłączeniu

Wniosek o wyłączenie sędziego A. H. został złożony przez pełnomocnika powoda, w toku rozpoznawanej przez sąd okręgowy sprawy z powództwa B. P. przeciwko M. P. o separację. Pełnomocnik powoda powołał się na wyrok TSUE z 19 listopada 2019 roku oraz uchwałę Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 roku w składzie połączonych trzech izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Czytaj w LEX: Grzelak Agnieszka, Niezależność sądów jako warunek efektywnego stosowania prawa UE. Glosa do wyroku TS z dnia 19 listopada 2019 r., C-585/18, C-624/18 i C-625/18 >

Zgodnie z nowelizacją ustawy o Sądzie Najwyższym, która weszła w życie 14 lutego do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych należy rozpoznawanie wniosków dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, gdy wchodzi w grę zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego. Natomiast zgodnie z art. 26 § 3 u.SN, tego rodzaju wniosek pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli obejmuje ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości.

Czytaj w LEX: Omówienie do uchwały SN z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 >

Niezawisłość sędziego

Jak podkreślił SN, kluczowe w tej sprawie było wyjaśnienie znaczenia „zarzutu braku niezawisłości sędziego” na podstawie art. 26 § 2 zdanie pierwsze ustawy o SN.

Pojęcie niezawisłości używane jest w Konstytucji RP. W art. 178 Konstytucji sformułowana została zasada niezawisłości sędziowskiej, która obok zasady bezstronności, zasady niezależności sądów, zasady instancyjności oraz zasady udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, zaliczana jest przez przedstawicieli doktryny do fundamentów polskiego wymiaru sprawiedliwości i określa status sędziego, jednocześnie wpływając na pozycję władzy sądowniczej w systemie państwa. Niezawisłość sędziego stanowi zatem jeden z podstawowych warunków skorzystania przez jednostkę z przysługującego jej prawa do sądu.

Czytaj: TK: Uchwała trzech Izb Sądu Najwyższego niezgodna z Konstytucją>>
 

Jak zaznaczył sędzia sprawozdawca, instytucja wyłączenia sędziego nie może służyć generalnemu wykluczeniu sędziego z orzekania przez bliżej niesprecyzowany czas, a tym bardziej na zawsze. Oznaczałoby to de facto „zawieszenie” takiego sędziego w pełnieniu urzędu (co potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 czerwca 2020 r., P 13/19).

Równocześnie, zdaniem SN, w systemie prawa brak jest normy prawnej, która upoważniałaby jednych sędziów do rozstrzygania o posiadaniu statusu sędziowskiego przez innych sędziów.  Według Izby Kontroli, skoro zatem kwestionowanie statusu sędziego jest niedopuszczalne, to funkcją tego przepisu jest właśnie przeciwdziałanie nadużywaniu instytucji wyłączenia sędziego i wykorzystywaniu jej w taki sposób, który w istocie może prowadzić do naruszenia tych gwarancji, czy wręcz jako instrumentu paraliżu wymiaru sprawiedliwości. Słusznie więc ustawodawca przyjął, że konsekwencją złożenia takiego wniosku jest pozostawienie go bez rozpoznania.

Wniosek sprzed nowelizacji lutowej

Wniosek został złożony 4 lutego 2020 r., a zatem przed wejściem w życie art. 26 § 2  ustawy o SN. Jednak przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym w brzmieniu nadanym tą nowelą, a zatem i art. 26 § 2 stosuje się także do spraw wszczętych i niezakończonych prawomocnym orzeczeniem, w tym uchwałą, przed dniem wejścia w życie tej ustawy.

Równocześnie Izba Kontroli wskazała, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2020 r. (U 2/20) uchwała połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego jest sprzeczna z Konstytucją RP.

Uchwała Sądu Najwyższego od dnia opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie posiada już zatem mocy prawnej i nie jest wiążąca dla sądów.  A co więcej - we wniosku nie zostały wskazane jakiekolwiek zarzuty lub okoliczności, które mogłyby świadczyć o braku niezawisłości sędziego, przy jednoczesnym niekwestionowaniu jego kwalifikacji, przygotowania merytorycznego i dotychczasowego doświadczenia sędziego.

Sygnatura akt I NWW 16/20, postanowienie z 3 czerwca 2020 r.

 

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądów Polskich - Nr 4/2020 >>