1. Wprowadzenie

Zastaw skarbowy jest tak, jak hipoteka przymusowa specyficzną odmianą zabezpieczenia rzeczowego interesów finansowych władzy publicznej, w sytuacji, kiedy są trudności z uzyskaniem należnych podatków w normalny sposób. W przypadku zastawu skarbowego pojawiają się podobne problemy, jak w przypadku hipoteki przymusowej. Brak tu odesłań do odrębnych przepisów regulujących inne rodzaje zastawów, z których mogą korzystać wierzyciele prywatni (zastaw zwykły i zastaw rejestrowy), i nie ma zresztą takiej potrzeby, ponieważ regulacja zastawu skarbowego ma w większym stopniu charakter kompletny. W zakresie egzekucji stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.). Również i tu nastąpiły zasadnicze zmiany wraz z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) – dalej o.p. Szczątkowe, w zakresie dotyczącym zastawu skarbowego, regulacje ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jedn.: Dz. U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 z późn. zm.) - dalej u.z.p., zastąpiono obszerniejszą i co do zasady kompletną regulacją w ordynacji podatkowej.
Zastaw skarbowy jest instytucją nowoczesną, która uwzględnia realia obrotu gospodarczego. Rzeczy lub prawa obciążonego zastawem nie trzeba wydawać na przechowanie osobie trzeciej tak, jak to jest w zastawie zwykłym, uregulowanym w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) – dalej k.c.
Wraz z wejściem w życie ordynacji podatkowej, czyli z dniem 1 stycznia 1998 r. wygasły ustawowe prawa zastawu, powstałe na podstawie przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych.

2. Zakres podmiotowy

Podmiotem uprawnionym do zabezpieczania spłaty należności podatkowych przez ustanowienie zastawu skarbowego jest Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego.
Zastaw skarbowy może być wykorzystany jako zabezpieczenie należności przypadających od podatników, płatników, inkasentów, następców prawnych oraz osób trzecich odpowiadających za zaległości.
Poza tym, podmiotem obciążonym zastawem skarbowym będzie każdy nabywca prawa, na którym zastaw został wcześniej ustanowiony. Prawo to jest bowiem skuteczne wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu. Jest to jedno z praw rzeczowych, a więc podąża za rzeczą. Jednakże w żadnym przypadku organ podatkowy nie będzie mógł obciążyć omawianym tu zabezpieczeniem, rzeczy czy prawa majątkowego nieobciążonego zastawem skarbowym przed zbyciem.

3. Zakres przedmiotowy

Zastaw skarbowy przysługuje na wszystkich będących własnością powyższych osób oraz współwłasnością łączną powyższych osób i ich małżonków, rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych. Zastaw skarbowy może być ustanowiony tylko na takich rzeczach ruchomych i prawach majątkowych, których wartość w dniu ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 10.000 zł. Nie mogą być obciążone zastawem skarbowym rzeczy lub prawa majątkowe, które nie podlegają egzekucji oraz te, które mogą być przedmiotem hipoteki.
Zabezpieczyć zastawem skarbowym można wykonanie zobowiązań podatkowych powstających z dniem doręczenia decyzji ustalającej ich wysokość, spłatę zaległości podatkowych oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości.