Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy odszkodowanie wypłacone przez spółkę rodzicom zmarłego tragicznie w wypadku komunikacyjnym ich syna będącego współpracownikiem i pracownikiem tej spółki korzysta ze zwolnienia z opodatkowania. Odszkodowanie zostało wypłacone na podstawie ugody pozasądowej.
Organy podatkowe uznały, że uzyskany przychód z tytułu otrzymanego zadośćuczynienia od pracodawcy syna, który zginął w wypadku samochodowym w toku wykonywanej przez niego działalności gospodarczej i współpracy ze spółką, nie korzysta ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3-3b ustawy o PIT. Organ odwoławczy stwierdził, że ze zwolnienia korzystają te odszkodowania i zadośćuczynienia, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów ustawy lub aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie bądź wyroków sądowych, z wyjątkiem m.in. odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż sądowe. Natomiast ugoda zawarta w niniejszej sprawie nie stanowi ugody sądowej, tym samym odszkodowanie wypłacone na jej podstawie nie podlega zwolnieniu wskazanemu w treści art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PIT.
Rodzice zmarłego się nie zgodzili i uznali, że otrzymane świadczenie należałoby zakwalifikować, jako odprawa pośmiertna, która podlegałaby zwolnieniu podatkowemu w oparciu o art. 21 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT. Według rodziców obowiązujące przepisy w sposób jasny i precyzyjny określają brak obowiązku naliczania podatku od wypłacanego zadośćuczynienia.
Sprawa ostatecznie trafiła do NSA. Zdaniem sądu kasacyjnego rodzice zmarłego nie mają racji. Przeciwko zakwalifikowaniu otrzymanego przez rodziców zmarłego świadczenia, jako odprawy pośmiertnej, przemawia fakt, że odprawa pośmiertna nie jest świadczeniem odszkodowawczym, lecz stanowi pomoc dla rodziny zmarłego pracownika. Odprawa taka ma przede wszystkim charakter świadczenia socjalnego i ma na celu przyjście z pomocą rodzinie pracownika w trudnym dla niej okresie po jego śmierci. Zasady przyznawania odprawy pośmiertnej wynikające z art. 93 k.p. wskazują, że wysokość tego świadczenia jest zasadniczo uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi 1, 2 bądź 3 – miesięczne wynagrodzenie. Tymczasem wysokość świadczenia wypłaconego rodzicom w żaden sposób nie została powiązana z wysokością wynagrodzenia uzyskiwanego przez ich syna. Dodatkowo, jak zauważył NSA, strony przyjęły, że ugoda wyczerpuje wszelkie dotychczasowe i przyszłe roszczenia rodziców wobec spółki, związane ze śmiertelnym wypadkiem. A to nie daje podstaw do kwalifikacji świadczenia wypłaconego podatnikom na podstawie tej ugody, jako odprawy pośmiertnej. Według sądu organy podatkowe prawidłowo przyporządkowały otrzymane świadczenie do normy prawnej wynikającej z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PIT. Istotą zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PIT, jest bowiem to, że dotyczy ono świadczenia związanego z naprawnieniem szkody. W zależności od rodzaju tej szkody (majątkowa lub niemajątkowa) świadczenie to może przybrać formę odszkodowania lub zadośćuczynienia. Forma tego świadczenia (odszkodowanie lub zadośćuczynienie) nie jest jednak istotna z punktu widzenia warunków zastosowania omawianego zwolnienia. NSA podkreślił, że jedno zdarzenie może być źródłem szkody majątkowej i niemajątkowej, a co za tym idzie źródłem roszczenia zarówno o odszkodowanie jak i o zadośćuczynienie. Dlatego, mimo że w art. 21 ust. 1 pkt 3 pod literą "g" ustawy o PIT ustawodawca nie zawarł sformułowania "lub zadośćuczynienie", to nie oznacza jednak, że było to celowe posunięcie, którego rezultatem miało być takie zróżnicowanie sytuacji prawnej podatników, że odszkodowanie otrzymane na podstawie ugody pozasądowej jest wyłączone ze zwolnienia podatkowego, zaś zadośćuczynienie uzyskane w oparciu o taką samą czynność, z tego zwolnienia już korzysta. Zadośćuczynienie, podobnie jak odszkodowanie, nie korzysta ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PIT, jeżeli wynika ono z umowy lub ugody innej niż ugoda sądowa. NSA podkreślił także, że różnicowanie sytuacji prawnej podatników w zależności od tego, czy w drodze ugody pozasądowej uzyskali świadczenie tytułem zadośćuczynienia czy też odszkodowania nie znajduje uzasadnienia, a zwolnienie od podatku otrzymanego w ten sposób zadośćuczynienia sprzyjałoby ustaleniom fikcyjnych świadczeń z tego tytułu, zachęcając podatników do unikania od opodatkowania.
Wyrok NSA z 21 lutego 2017 r., sygn. akt II FSK 50/15, LEX nr 2258474
