Wolne obszary celne i składy wolnocłowe

Istota wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych wynika z przyznania na wydzielonym terytorium danego państwa specjalnych, korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej, które dotyczą zarówno przedsiębiorców działających w takich obszarach, jak i wprowadzanych tam towarów. Instytucje te, wykorzystywane w życiu gospodarczym od wielu wieków, a wywodzące się m.in. z instytucji wolnych portów, ułatwiają wymianę handlową i wspierają rozwój regionalny1. Wolne obszary celne i składy wolnocłowe funkcjonowały również na gruncie ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. – Kodeks celny (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 75, poz. 802 z późn. zm.), a zatem przed wejściem Polski do Unii Europejskiej.

Przepisy

Wśród ważniejszych krajowych źródeł prawa w zakresie wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych należy wskazać przede wszystkim przepisy:

  • ustawy z dnia 19 marca 2004 r. – Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 622 z późn. zm.) – dalej pr. cel.,
  • rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 kwietnia 2009 r. w sprawie wzoru wniosku o utworzenie, zmianę powierzchni lub zniesienie wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego, dokumentów, które należy do niego dołączyć, oraz trybu rozpatrzenia wniosku (Dz. U. Nr 64, poz. 540),
  • rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 czerwca 2004 r. w sprawie powiadamiania organu celnego o rozpoczęciu lub zakończeniu działalności w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym oraz ewidencji prowadzonych w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym (Dz. U. Nr 152, poz. 1602) – dalej r.p.o.c.

Ponadto liczne rozporządzenia Ministra Finansów wydane w oparciu o delegację wynikającą z art. 27 pr. cel. dotyczą konkretnych wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych w konkretnych miejscach, zwłaszcza na terenie międzynarodowych portów lotniczych.
Z art. 26 ust. 1 pr. cel. wynikają też pewne cele tych instytucji:

  1. ułatwienie międzynarodowego ruchu tranzytowego towarów, w szczególności w portach morskich, lotniczych, rzecznych lub miejscach przyległych do przejść granicznych;
  2. rozwój eksportu i tworzenie nowych miejsc pracy.

Na stronach internetowych Ministerstwa Finansów znajduje się lista wolnych obszarów celnych w Polsce według stanu na dzień 22 stycznia 2010 r. oraz lista polskich składów wolnocłowych (choć jest to stan na rok 2009).

Definicja wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych oraz ich systematyka

Stosownie do art. 166 rozporządzenia nr 2913/92 wolne obszary celne i składy wolnocłowe są częściami obszaru celnego Wspólnoty lub pomieszczeniami znajdującymi się na tym obszarze, oddzielonymi od pozostałej jego części. Towary wprowadzane do wolnych obszarów lub składów uważa się – do celów stosowania należności celnych przywozowych i obowiązujących w przywozie środków polityki handlowej – za nieznajdujące się na obszarze celnym Wspólnoty (swoista fikcja prawna). Przy czym niezbędny jest tu warunek, by towary te nie zostały dopuszczone do swobodnego obrotu, nie zostały objęte inną procedura celną, ani też nie zostały użyte lub zużyte na warunkach nieprzewidzianych przepisami prawa celnego. Ponadto dopuszcza się i taką sytuację, by określone w odrębnych (szczególnych) przepisach wspólnotowych towary wspólnotowe, ze względu na ich umieszczenie w wolnych obszarach i składach wolnocłowych, również korzystały ze środków zwykle stosowanych przy wywozie tego rodzaju towarów (np. refundacje).
Różnica między obiema instytucjami wynika z tego, że wolny obszar celny to pewien wydzielony teren (ogrodzony albo nieogrodzony), natomiast skład wolnocłowy jest wydzielonym pomieszczeniem, w którym dokonuje się w zasadzie tych samych czynności, co w wolnym obszarze celnym.
Z przepisów rozporządzenia nr 2913/92 wynika więc podział na:

  • składy wolnocłowe będące pomieszczeniami podmiotu gospodarczego, który posiada pozwolenie organu celnego, znajdującymi się na wspólnotowym obszarze celnym (art. 167 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 2913/92 i art. 800 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454/93 z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającego przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. Urz. WE L 253 z 11.10.1993, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 2, t. 6, s. 3),
  • wolne obszary celne o kontroli typu I, a zatem ogrodzone, gdzie przeprowadzane kontrole celne w istocie dotyczą istnienia i dozoru ogrodzenia oraz dozoru towarów wprowadzanych oraz wyprowadzanych (art. 168 ust. 1 rozporządzenia nr 2913/92 i art. 799, 800 i 805 rozporządzenia nr 2454/93),
  • wolne obszary celne o kontroli typu II, które nie muszą być ogrodzone, a zarówno kontrole i formalności celne, jak i kwestie dotyczące długu celnego są unormowane zgodnie z procedurą składu celnego (art. 168a ust. 1 rozporządzenia nr 2913/92 i art. 799, 800 i 813 rozporządzenia nr 2454/93).

W obszarach o kontroli typu I kontrola ta dotyczy głównie aspektu ogrodzenia, zaś w obszarach o kontroli typu II – kwestii istnienia ewidencji towarów. Gdy idzie jeszcze o specyfikę wolnych obszarów celnych o kontroli typu II, to w świetle art. 168a rozporządzenia nr 2913/92 nie stosuje się do nich przepisów:

  • art. 37 rozporządzenia nr 2913/92 o dozorze celnym nad towarami wprowadzanymi na obszar Wspólnoty,
  • art. 38 rozporządzenia nr 2913/92 o obowiązku przewozu towarów wyznaczoną trasą,
  • art. 170 rozporządzenia nr 2913/92 o (między innymi) przedstawianiu towarów organom celnym i podleganiu formalnościom celnym,
  • art. 176 rozporządzenia nr 2913/92 o obowiązkach osób prowadzących działalność w obszarze lub składzie,
  • art. 180 rozporządzenia nr 2913/92 o poświadczaniu statusu celnego towarów,
  • art. 205 rozporządzenia nr 2913/92 o powstaniu długu w przywozie w wyniku zużycia lub użycia towarów.

Tworzenie wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych

Z art. 167 rozporządzenia nr 2913/92 wynika, iż tworzenie wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych prawodawca wspólnotowy pozostawia w gestii państw członkowskich. Przy czym wskazuje się, że państwa członkowskie mają za zadanie:

  • wyznaczyć granice wolnego obszaru celnego,
  • zatwierdzić pomieszczenia przeznaczone na skład wolnocłowy,
  • wyznaczyć miejsca wejścia i wyjścia w każdym z wolnych obszarów celnych lub składów wolnocłowych (za wyjątkiem obszarów o kontroli typu II),
  • wydać pozwolenie na wykonywanie wszelkich prac budowlanych na terenie wolnego obszaru celnego.

Stosownie do art. 800 rozporządzenia nr 2454/93 każda osoba może się zwrócić z wnioskiem do organów celnych wyznaczonych przez państwa członkowskie, aby jakaś część obszaru Wspólnoty została wyznaczona jako odpowiedni wolny obszar czy skład.
Procedurę i zasady tworzenia wolnego obszaru i składu celnego określiły przepisy art. 26–28 pr. cel. Oprócz powoływanych już celów tych instytucji wskazanych w art. 26 ust. 1 pr. cel. istotną kwestię dopełniającą rygory przewidziane prawem wspólnotowym zawarto w art. 26 ust. 2 pr. cel., który stanowi, że wolne obszary celne lub składy wolnocłowe mogą być tworzone w miejscach niezamieszkanych, których położenie umożliwi sprawowanie skutecznego dozoru celnego towarów wprowadzanych i wyprowadzanych z wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego.
Zarządzającym wolnym obszarem celnym lub składem wolnocłowym może być jedynie osoba mająca siedzibę we Wspólnocie, której przysługuje, z wyjątkiem wolnych obszarów celnych o typie kontroli II, prawo własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości, na której ma być ustanowiony wolny obszar celny lub skład wolnocłowy (art. 26 ust. 3 pr. cel.). Słusznie zatem polski ustawodawca zauważył, że szerokie jeszcze zastosowanie na gruncie polskiego prawa cywilnego ma instytucja użytkowania wieczystego. Zarządzającym nie będzie mógł zostać jednak np. posiadacz nieruchomości, najemca, dzierżawca czy uprawniony z tytułu ograniczonego prawa rzeczowego, np. służebności. Tym samym ustawodawca uznał te tytuły prawne za „niewystarczające". Dowodem potwierdzającym dane prawo jest odpis z księgi wieczystej. Inny niż własność czy użytkowanie wieczyste tytuł prawny jest dopuszczalny w odniesieniu do wolnego obszaru celnego o typie kontroli II.
Stosownie do art. 26 ust. 4 pr. cel. wstęp do wolnego obszaru celnego i przemieszczanie się na jego terenie odbywa się według zasad i na warunkach ustalonych z właściwym organem celnym.
Samą istotę trybu tworzenia wolnych obszarów celnych i składów wolnocłowych wyjaśnia art. 27 ust. 2 pr. cel., stanowiąc, że to minister właściwy do spraw finansów publicznych (czyli Minister Finansów) w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki (Minister Gospodarki) je ustanawia, określając jednocześnie ich obszar, a także wskazując osobę zarządzającego. Utworzenie obszarów i składów następuje w drodze rozporządzenia. Ten sam tryb przewidziany jest też dla zniesienia wolnego obszaru i składu czy ewentualnie zmiany obszaru.

Przykład

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 2010 r. w sprawie zmiany obszaru składu wolnocłowego na terenie Międzynarodowego Portu Lotniczego im. Jana Pawła II Kraków-Balice Sp. z o.o. (Dz. U. z 2011 r. Nr 13, poz. 60).

Wniosek

Wzór wniosku o utworzenie wolnego obszaru czy składu zawiera (jako załącznik) wskazywane już rozporządzenie Ministra Finansów z 2009 r. w sprawie wzoru wniosku o utworzenie, zmianę powierzchni lub zniesienie wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego, dokumentów, które należy do niego dołączyć, oraz trybu rozpatrzenia wniosku. Podaje ono również wymagane dokumenty, np. odpis z KRS czy zaświadczenie z ewidencji działalności gospodarczej, odpowiedni dowód na tytuł prawny do nieruchomości, opis granic, w tym wejść i wyjść, mapę, opinię właściwego dyrektora izby celnej dotyczącą możliwości sprawowania skutecznego dozoru celnego towarów, zaświadczenie o niezaleganiu wnioskodawcy z zapłatą podatków stanowiących dochód budżetu państwa. Ponadto przewidziane jest oświadczenie wnioskodawcy, że nie dopuścił się poważnego naruszenia przepisów prawa celnego lub powtórnego naruszenia tych przepisów oraz że w stosunku do wnioskodawcy nie jest prowadzone postępowanie egzekucyjne lub upadłościowe.