Zgodnie z ogólną zasadą obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi. Zrezygnowano, więc z dotychczasowego generalnego powiązania momentu powstania obowiązku podatkowego z datą wystawienia faktury. Otrzymanie całości lub części zapłaty przed dokonaniem dostawy lub wykonaniem usługi w dalszym ciągu rodzi powstanie obowiązku podatkowego.

Obowiązek ten powstaje - tak jak dotychczas - z chwilą otrzymania zapłaty (lub jej części) oraz w odniesieniu do jej wysokości. Zapłatą będzie w szczególności: przedpłata, zaliczka, zadatek, rata, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu. Oczywiście w wyjątkowych przypadkach ustawa o VAT określa wprost moment powstania obowiązku podatkowego. W konsekwencji postanowienia umów cywilnoprawnych o uznaniu dostawy towarów za dokonaną (np. zastrzeżenie prawa własności do czasu zaistnienia danego zdarzenia, w sytuacji, gdy towar został już wydany) lub usługi za wykonaną (np. przyjęcie jej wykonania dopiero z chwilą podpisania protokołów zdawczo-odbiorczych) pozostają bez znaczenia dla ww. celów, mogą pełnić jedynie funkcję pomocniczą w przypadku zaistnienia wątpliwości.

Dokonanie dostawy towarów

Dokonanie dostawy towarów następuje z chwilą przeniesienia prawa do rozporządzania nimi jak właściciel. Przykładowo:

1. Towar jest wydawany bezpośrednio nabywcy lub osobie przez niego wskazanej - dokonanie dostawy towaru następuje z chwilą jego wydania;

2. Towar jest dostarczany transportem własnym dostawcy, lub najętym przez niego, do miejsca wskazanego zgodnie z umową przez nabywcę - dokonanie dostawy towaru następuje, co do zasady, z chwilą dostarczenia towaru do miejsca wskazanego przez nabywcę;

3. Towar jest pozostawiany w miejscu wskazanym przez nabywcę (np. nabywca prosi o pozostawienie - odpłatnie lub nieodpłatnie - towaru na określony czas w magazynie dostawcy) - dokonanie dostawy towarów następuje z chwilą pozostawienia tego towaru w uzgodniony sposób do dyspozycji nabywcy;

4. Towar jest wysyłany przez dostawcę nabywcy za pośrednictwem przewoźnika, kuriera, poczty itp. (ryzyko utraty towaru ponosi nabywca) - dokonanie dostawy towaru następuje z chwilą wydania towaru podmiotowi, który jest zobowiązany do jego dostarczenia, z tym bowiem momentem dostawca przenosi prawo do rozporządzania jak właściciel.

Generalnie moment „dokonania dostawy towarów" odpowiada dotychczasowemu momentowi „wydania towarów".

Dostawy „łańcuchowe"

W przypadku, gdy kilka podmiotów dokonuje dostawy tego samego towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje ten towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności nabywcy uznaje się, że dostawy towarów dokonał każdy z podmiotów. Obowiązek podatkowy u każdego dostawcy powstanie z chwilą dokonania dostawy na rzecz jego nabywcy, tj. z chwilą przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Co do zasady będzie to miało miejsce z chwilą fizycznego wydania towaru. Jeżeli jednak przed fizycznym wydaniem towaru dojdzie do przeniesienia na nabywcę prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, wówczas obowiązek podatkowy powstanie z tą chwilą.

Wykonanie usługi

Dla celów rozpoznania obowiązku podatkowego z chwilą wykonania usługi oraz otrzymania przed tą datą zapłaty (zastosowanie zasad ogólnych) ustawa o VAT określa „umowne" zasady uznania danej usługi za wykonaną:

1. Usługę przyjmowaną częściowo (określoną część podzielnej w sensie gospodarczym usługi) uważa się za wykonaną w odniesieniu do tej części usługi, dla której to określono zapłatę;

2. Usługę, dla której w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi;

3. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Przez rok należy rozumieć 12 kolejnych następujących po sobie miesięcy. Uznanie usług o charakterze ciągłym za wykonane z upływem wskazanych w przepisach terminów, oznacza, że są one uznane za wykonane w ostatnim dniu tych terminów, tj.:

a. ostatniego dnia każdego okresu, do którego odnoszą się płatności lub rozliczenia,

b. 31 grudnia każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia usługi;

4. Zasady mające zastosowanie do usług świadczonych w sposób ciągły znajdą również odpowiednie zastosowanie do dostawy towarów, za wyjątkiem dostawy towarów w ramach której następuje wydanie towarów na podstawie umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony lub umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności, jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione. Wyłączenie to dotyczy tylko tych umów, w wyniku których, zgodnie z przepisami o podatku dochodowym, odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający oraz umów leasingu w rozumieniu tych przepisów, których przedmiotami są grunty.

Czynności dotychczas rozliczane według zasad szczególnych

Zgodnie z zasadami ogólnymi obowiązek podatkowy powstaje odnośnie m.in. następujących czynności (w stosunku do których obowiązek podatkowy powstawał dotychczas zgodnie z zasadami szczególnymi):

1. dostawa lokali i budynków;

2. usługi transportu osób i ładunków kolejami, taborem samochodowym, statkami pełnomorskimi, środkami transportu żeglugi śródlądowej i przybrzeżnej, promami, samolotami i śmigłowcami;

3. usługi spedycyjne i przeładunkowe;

4. usługi w portach morskich i handlowych;

5. dostawa wysyłkowa dokonywana za zaliczeniem pocztowym;

6. usługi komunikacji miejskiej;

7. sprzedaż praw lub udzielania licencji i sublicencji, przeniesienia lub cesji praw autorskich, patentów, praw do znaków fabrycznych, handlowych, oddania do używania wspólnego znaku towarowego albo wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego, albo innych pokrewnych praw;

8. transakcje, których przedmiotem są spółdzielcze prawa do lokalu mieszkalnego, czy ustanowienie odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu;

9. dostawa towarów za pośrednictwem automatów;

10. oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste;

11. usługi turystyki, opodatkowane według szczególnej procedury;

12. eksport towarów.

Zobacz także:

Od 1 stycznia 2014 r. wiele zmian w podatkach >>>

VAT 2014 - nowe przepisy dotyczące obowiązku podatkowego >>>