Przepadek przedmiotu czynu karnego skarbowego

Z punktu widzenia ochrony interesw Skarbu Państwa za głwną część środkw penalnych uznaje się ustawowy priorytet środkw dolegliwości ekonomicznej. Istotne znaczenie w ramach ustawowego priorytetu środkw dolegliwości ekonomicznej pełni przepadek przedmiotw. Opracowanie szczegłowo omawia regulację kodeksu karnego skarbowego dotyczącą instytucji przepadku przedmiotw za przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe jako środka karnego i środka zabezpieczającego. Dodatkowo odniesiono się do substytucyjnego środka karnego ściągnięcia rwnowartości pieniężnej przepadku przedmiotw. W tym zakresie zwrcono miedzy innymi uwagę na postawę prawną, charakter prawny przepadku przedmiotw, znaczenie na tle pozostałych przepisw k.k.s. Opracowanie wyjaśnia sporne problemy związane z interpretacją przepisw kodeksu karnego skarbowego.

1. Wprowadzenie
System środków penalnych w prawie karnym skarbowym można podzielić na trzy zasadnicze grupy: środki o charakterze dolegliwości ekonomicznej, środki progresji karania, środki o charakterze degresji karania. Do grupy środków o charakterze dolegliwości ekonomicznej należy, w szczególności zaliczyć przepadek przedmiotów. Instytucja przepadku przedmiotów jest tradycyjną instytucją prawa karnego skarbowego.
Na gruncie ustawy z dnia 10 września 1999 r.- Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.) - dalej k.k.s. - przepadek przedmiotów pełni rolę środka karnego za przestępstwo skarbowe (art. 22 § 2 pkt 2 k.k.s.) i wykroczenie skarbowe (art. 47 § 2 pkt 2 k.k.s.), a także środka zabezpieczającego za przestępstwo skarbowe (art. 43 § 1 k.k.s.) i wykroczenie skarbowe (art. 47 § 4 k.k.s.).
Jako środek karny przepadek przedmiotów odgrywa w prawie karnym skarbowym najszerszą rolę ze wszystkich środków penalnych. W praktyce jest najbardziej preferowanym środkiem penalnym. Dodatkowo podkreślenia wymaga fakt, że zakres przepadku przedmiotów za przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe jest szeroki.

Regulacja normatywnoprawna dotycząca środka karnego przepadku przedmiotów została w całości zlokalizowana w części ogólnej k.k.s.. W części szczególnej brak jest przepisów dotyczących przepadku przedmiotów. W odniesieniu do przestępstw skarbowych, regulacja dotycząca przepadku przedmiotów normowana jest w szczególności przez przepisy art. 29-31 k.k.s. oraz art. 49 k.k.s. w odniesieniu do wykroczenia skarbowego. W stosunku do ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karnego (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) - dalej k.k. - regulacja dotycząca środka karnego przepadku przedmiotów ma charakter w pełni autonomiczny (k.k.s nie recypuje na podstawie art. 20 k.k.s przepisów k.k.). Względem k.k. regulacja środka karnego przepadku przedmiotów za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe zawiera szereg odmienności odróżniających go od odpowiednich unormowań prawa karnego powszechnego.

Przepadek przedmiotów jest środkiem o charakterze jednorazowym, ma charakter ściśle majątkowy (sprowadza się do utraty majątku) i dotyczy mienia.
Ogólnie rzecz biorąc, jako środek karny, przepadek przedmiotów pełni funkcję represyjną, prewencyjną i ochroną.
Środek karny przepadku przedmiotów może zostać orzeczony obok kary lub zamiast kary. W drugim przypadku chodzi o następujące dwie sytuacje. Po pierwsze, w przypadku odstąpienia od kary na rzecz środka karnego w trybie art. 19 § 1 k.k.s. z zastrzeżeniem art. 19 § 2 k.k.s. Po drugie w przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary w trybie art. 36 § 1 pkt 2 k.k.s.

 Kodeks karny skarbowy przewiduje możliwość odstąpienia od obligatoryjnego orzeczenia środka karnego przepadku przedmiotów w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary i środka karnego w trybie art. 19 § 3 k.k.s., po drugie w przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary w trybie art. 36 § 1 pkt 3 k.k.s., z tym, że w obydwu przypadkach odstąpienie nie może nastąpić w stosunku do postaci przedmiotów z art. 29 pkt 4 k.k.s.
Instytucja przepadku przedmiotów pełni istotną rolę dla aktualizacji instytucji zaniechania ukarania sprawcy z rozdziału II „Zaniechanie ukarania sprawcy” k.k.s. Złożenie przedmiotów podlegających obligatoryjnemu orzeczeniu stanowi przesłankę instytucji zaniechania ukarania sprawcy czynnego żalu (zob. zdanie drugie art. 16 § 2 k.k.s.). Podobną uwagę należy odnieść do dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (zob. art. 17 § 1 pkt 3 k.k.s.).
Zasadą jest, że przepadek przedmiotów może nastąpić tylko i wyłącznie w wypadkach przewidzianych przez k.k.s., a sąd orzeka go, jeżeli kodeks tak stanowi (zob. art. 30 § 1 k.k.s.). Katalog sytuacji kiedy może zostać orzeczony przepadek przedmiotów ma charakter zamknięty i wyczerpujący.

Przepadek przedmiotów może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Podstawę prawną dla orzeczenia przepadku przedmiotów tytułem środka karnego za przestępstwo skarbowe określają przepisy art. 30 § 2-6 k.k.s, natomiast w odniesieniu do wykroczenia skarbowego art. 49 k.k.s., a nie przepis art. 29 k.k.s. Zastosowana technika przez ustawodawcę w przepisach art. 30 § 2-6 i art. 49 k.k.s. w odniesieniu do wykroczeń skarbowych nie ma charakteru przypadkowego. Poszczególne paragrafy powoływanych przepisów odnoszą się do poszczególnych rozdziałów części szczególnej k.k.s. I tak, art. 30 § 2 k.k.s. odnosi się do: przestępstw skarbowych przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji z rozdziału i części szczególnej k.k.s.; art. 30 § 3 k.k.s. odnosi się do przestępstw skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami z rozdziału II części szczególnej k.k.s.; art. 30 § 4 k.k.s. odnosi się do przestępstw skarbowych przeciwko obrotowi dewizowemu z rozdziału III części szczególnej k.k.s.; art. 30 § 5 k.k.s. do przestępstw skarbowych przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych z rozdziału IV części szczególnej k.k.s. Nieco inna technika zastosowana została na gruncie rozdziału IV „Wykroczenie skarbowe”, gdzie przepadek ma zawsze charakter fakultatywny. Z brzmienia art. 49 § 2 k.k.s. wynika, że w wypadkach określonych w art. 54 § 3, art. 55 § 3, art. 56 § 3, art. 63 § 5, art. 64 § 7, art. 66 § 2, art. 67 § 4, art. 68 § 3, art. 69a § 2, art. 70 § 5, art. 73 § 2, art. 73a § 3, art. 86 § 4, art. 87 § 4, art. 88 § 3, art. 89 § 3, art. 90 § 3, art. 107 § 4 oraz art. 107a § 2 k.k.s. przepadek obejmuje przedmioty określone przez art. 49 § 1 k.k.s. Przepis art. 49 § 2 k.k.s. odnosi się do więcej niż jednego rozdziału części szczególnej k.k.s.
W stosunku do przedmiotów podlegających przepadkowi może zostać zgłoszona interwencja.

W zakresie dotyczącym przepadku przedmiotów jako środka zabezpieczającego tytułem przestępstwa skarbowego stosuje się przepisy (art. 43 § 1 k.k.s.), a tytułem wykroczenia skarbowego (art. 47 § 4 k.k.s.). Podobnie jak w przypadku przepadku przedmiotów tytułem środka karnego, tu również regulacja ma charakter w pełni autonomiczny względem k.k.
Jako środek zabezpieczający, przepadek przedmiotów nie jest orzekany w celu wymierzenia dolegliwości ekonomicznej. „Dolegliwość, która łączy się z zastosowaniem tego środka jest nieodzownym «działaniem ubocznym» łączącym się z wykonywaniem środka zabezpieczającego”. Orzeczenie przepadku przedmiotów tytułem środka zabezpieczającego ma również na celu zapobieżenie ponownemu popełnieniu przestępstwa skarbowego czy wykroczenia skarbowego.

2. Wielopostaciowość przepadku przedmiotów
Przepadek przedmiotów nie ma charakteru jednolitego. Kodeks karny skarbowy przewiduje wielopostaciowość przepadku przedmiotów. Należy wyraźnie podkreślić, że przepis art. 29 k.k.s. nie stanowi samoistnej podstawy orzekania przepadku przedmiotów. Przepis ten jako postać przepadku przedmiotów wskazuje na ruchomości i nieruchomości. Inaczej rzecz ujmując nie obejmuje on swoim zakresem, jako postaci przepadku przedmiotów, praw majątkowych czy wierzytelności, albo rzeczy oznaczonych co do gatunku.