1. Wprowadzenie
Działalność inwestycyjna wymaga pozyskiwania niezbędnych środków na jej finansowanie. Zadaniem planowania finansowego jest wybór źródła finansowania. W celu optymalizacji procesu decyzyjnego w przedsiębiorstwie konieczne jest planowanie symultaniczne, tj. podejmowanie decyzji w zakresie finansowania inwestycji, jednocześnie z innymi decyzjami, dotyczącymi wyboru projektu inwestycyjnego, programu produkcyjnego, okresu amortyzacji środków trwałych, itd. (patrz również komentarz: Podatki a decyzje inwestycyjne przedsiębiorcy). Opodatkowanie poszczególnych źródeł finansowania jest w obecnym stanie prawnym zróżnicowane (innymi słowy: wpływ podatków na decyzje finansowe przedsiębiorcy nie jest obecnie neutralny). Dlatego w procesie podejmowania decyzji finansowych nie można pomijać skutków podatkowych, gdyż ich uwzględnienie może prowadzić - w związku z różnicami w opodatkowaniu alternatywnych form finansowania - do osiągnięcia oszczędności podatkowych.
2. Pojęcie i formy finansowania przedsięwzięć
Przez finansowanie rozumie się ogólnie strumienie pieniężne, charakteryzujące się początkowym wpływem oraz późniejszymi wydatkami, względnie wydatkami i wpływami. Problematykę finansowania można rozpatrywać zarówno na poziomie przedsiębiorstwa (strumień pieniężny: przedsiębiorstwo - otoczenie), jak i na poziomie właścicieli przedsiębiorstwa (strumień pieniężny: właściciele - otoczenie).
Formy finansowania można klasyfikować w oparciu o różnorodne kryteria (zob. tabela). Stosownie do kryterium źródła pochodzenia środków finansowych można wyróżniać finansowanie wewnętrzne (ze środków wygospodarowanych w przedsiębiorstwie) oraz finansowanie zewnętrzne (zasilanie ze źródeł zewnętrznych). Szczególne miejsce zajmuje finansowanie wewnętrzne poprzez zastosowanie środków polityki bilansowej (np. nieplanowych odpisów amortyzacyjnych bądź odpisów aktualizujących), ukierunkowanych na obniżenie dochodu do opodatkowania. Pozycja prawna podmiotu finansującego stanowi kryterium, zgodnie z którym można wyodrębniać finansowanie ze środków własnych (z pozycji właściciela) oraz finansowanie ze środków obcych (z pozycji wierzyciela). Inne podziały (np. na finansowanie długo- lub krótkoterminowe) nie będą wykorzystywane w dalszej części.
Tabela: Podstawowe formy finansowania przedsiębiorstwa z przykładami
2.1. Finansowanie wewnętrzne przez środki polityki bilansowej
Na wstępie należy zaznaczyć, że w polskim prawie podatkowym nie została przyjęta (konsekwentnie) zasada miarodajności bilansu handlowego tj. sporządzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.) - dalej u.o.r. dla celów ustalania dochodu podatkowego. Z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) - dalej u.p.d.o.p., wynika, że dochód (stratę) podatkową określa się na podstawie ewidencji rachunkowej, prowadzonej zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, jednak formalnie, niezależnie od zysku bilansowego. W rezultacie daleko posuniętej odrębności zasad ustalania zysku bilansowego i dochodu podatkowego znaczenie środków polityki stricte bilansowej dla osiągnięcia korzyści podatkowych jest ograniczone.
Regulacje podatkowe wyjątkowo przyznają podatnikowi prawo wyboru w zakresie ujęcia bądź wyceny składników majątku przy ustalaniu dochodu podatkowego. Wykonanie takiego prawa może prowadzić do odłożenia w czasie płatności podatkowych. Odroczenie momentu wykazania dochodu jest opłacalne zawsze wtedy, gdy zmniejsza się suma zdyskontowanych, rocznych płatności podatkowych. Przy założeniu, że w kolejnych latach podatkowych stawki podatkowe nie ulegają zmianie, zaleca się - w ramach stosowania środków polityki bilansowej - maksymalne przesunięcie w czasie dochodu podatkowego, z uwagi na wystąpienie korzystnego, podatkowego efektu odsetkowego (patrz również komentarz: Polityka wykazywania dochodów a optymalizacja opodatkowania). Dodatkowo poprawia się płynność finansowa przedsiębiorstwa. Należy zauważyć, że skutkiem czasowego przesunięcia dochodu - oprócz, z reguły przejściowego obniżenia podatku (co odpowiada kredytowaniu przez organ podatkowy) - może być zmniejszenie kwoty wypłacanych dywidend (ciche samofinansowanie przez wspólników).
Finansowanie wewnętrzne środkami polityki bilansowej dotyczy sytuacji, w której poniesienie kosztów uzyskania przychodów (przejściowo) nie powoduje wydatkowania środków pieniężnych. Generalnie tego rodzaju finansowanie wewnętrzne może wystąpić w dwóch wymienionych niżej przypadkach:
Amortyzacja - dochód poszczególnych lat podatkowych i tym samym wysokość zobowiązania podatkowego można przykładowo zmniejszać przez podwyższanie stawek amortyzacyjnych (art. 16i u.p.d.o.p.) lub przez indywidualne ich ustalanie dla używanych lub ulepszonych środków trwałych (art. 16j u.p.d.o.p.). Podatnik ma prawo dokonać jednorazowego odpisu amortyzacyjnego od środków trwałych o wartości początkowej nieprzekraczającej 3500 zł (art. 16f ust. 3 u.p.d.o.p.), czy też – w przypadku małych podatników oraz podatników rozpoczynających działalność gospodarczych - jednorazowych odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych zaliczonych do grupy 3-8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych, do łącznej wysokości 50.000 euro (w latach 2009-2010: 100.000 euro) w roku wprowadzenia ich do ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych. Podatnika może też wybrać np. metodę wyceny jednorodnych, rzeczowych składników majątku obrotowego.
Działalność inwestycyjna wymaga pozyskiwania niezbędnych środków na jej finansowanie. Zadaniem planowania finansowego jest wybór źródła finansowania. W celu optymalizacji procesu decyzyjnego w przedsiębiorstwie konieczne jest planowanie symultaniczne, tj. podejmowanie decyzji w zakresie finansowania inwestycji, jednocześnie z innymi decyzjami, dotyczącymi wyboru projektu inwestycyjnego, programu produkcyjnego, okresu amortyzacji środków trwałych, itd. (patrz również komentarz: Podatki a decyzje inwestycyjne przedsiębiorcy). Opodatkowanie poszczególnych źródeł finansowania jest w obecnym stanie prawnym zróżnicowane (innymi słowy: wpływ podatków na decyzje finansowe przedsiębiorcy nie jest obecnie neutralny). Dlatego w procesie podejmowania decyzji finansowych nie można pomijać skutków podatkowych, gdyż ich uwzględnienie może prowadzić - w związku z różnicami w opodatkowaniu alternatywnych form finansowania - do osiągnięcia oszczędności podatkowych.
2. Pojęcie i formy finansowania przedsięwzięć
Przez finansowanie rozumie się ogólnie strumienie pieniężne, charakteryzujące się początkowym wpływem oraz późniejszymi wydatkami, względnie wydatkami i wpływami. Problematykę finansowania można rozpatrywać zarówno na poziomie przedsiębiorstwa (strumień pieniężny: przedsiębiorstwo - otoczenie), jak i na poziomie właścicieli przedsiębiorstwa (strumień pieniężny: właściciele - otoczenie).
Formy finansowania można klasyfikować w oparciu o różnorodne kryteria (zob. tabela). Stosownie do kryterium źródła pochodzenia środków finansowych można wyróżniać finansowanie wewnętrzne (ze środków wygospodarowanych w przedsiębiorstwie) oraz finansowanie zewnętrzne (zasilanie ze źródeł zewnętrznych). Szczególne miejsce zajmuje finansowanie wewnętrzne poprzez zastosowanie środków polityki bilansowej (np. nieplanowych odpisów amortyzacyjnych bądź odpisów aktualizujących), ukierunkowanych na obniżenie dochodu do opodatkowania. Pozycja prawna podmiotu finansującego stanowi kryterium, zgodnie z którym można wyodrębniać finansowanie ze środków własnych (z pozycji właściciela) oraz finansowanie ze środków obcych (z pozycji wierzyciela). Inne podziały (np. na finansowanie długo- lub krótkoterminowe) nie będą wykorzystywane w dalszej części.
Tabela: Podstawowe formy finansowania przedsiębiorstwa z przykładami
| | finansowanie ze środków własnych | finansowanie ze środków obcych |
| finansowanie zewnętrzne | wkłady wspólników na kapitał zakładowy, dopłaty do kapitału | kredyt bankowy, emisja dłużnych papierów wartościowych, pożyczka od wspólnika |
| finansowanie wewnętrzne | tezauryzacja zysków | przyspieszona amortyzacja |
2.1. Finansowanie wewnętrzne przez środki polityki bilansowej
Na wstępie należy zaznaczyć, że w polskim prawie podatkowym nie została przyjęta (konsekwentnie) zasada miarodajności bilansu handlowego tj. sporządzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.) - dalej u.o.r. dla celów ustalania dochodu podatkowego. Z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) - dalej u.p.d.o.p., wynika, że dochód (stratę) podatkową określa się na podstawie ewidencji rachunkowej, prowadzonej zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, jednak formalnie, niezależnie od zysku bilansowego. W rezultacie daleko posuniętej odrębności zasad ustalania zysku bilansowego i dochodu podatkowego znaczenie środków polityki stricte bilansowej dla osiągnięcia korzyści podatkowych jest ograniczone.
Regulacje podatkowe wyjątkowo przyznają podatnikowi prawo wyboru w zakresie ujęcia bądź wyceny składników majątku przy ustalaniu dochodu podatkowego. Wykonanie takiego prawa może prowadzić do odłożenia w czasie płatności podatkowych. Odroczenie momentu wykazania dochodu jest opłacalne zawsze wtedy, gdy zmniejsza się suma zdyskontowanych, rocznych płatności podatkowych. Przy założeniu, że w kolejnych latach podatkowych stawki podatkowe nie ulegają zmianie, zaleca się - w ramach stosowania środków polityki bilansowej - maksymalne przesunięcie w czasie dochodu podatkowego, z uwagi na wystąpienie korzystnego, podatkowego efektu odsetkowego (patrz również komentarz: Polityka wykazywania dochodów a optymalizacja opodatkowania). Dodatkowo poprawia się płynność finansowa przedsiębiorstwa. Należy zauważyć, że skutkiem czasowego przesunięcia dochodu - oprócz, z reguły przejściowego obniżenia podatku (co odpowiada kredytowaniu przez organ podatkowy) - może być zmniejszenie kwoty wypłacanych dywidend (ciche samofinansowanie przez wspólników).
Finansowanie wewnętrzne środkami polityki bilansowej dotyczy sytuacji, w której poniesienie kosztów uzyskania przychodów (przejściowo) nie powoduje wydatkowania środków pieniężnych. Generalnie tego rodzaju finansowanie wewnętrzne może wystąpić w dwóch wymienionych niżej przypadkach:
Amortyzacja - dochód poszczególnych lat podatkowych i tym samym wysokość zobowiązania podatkowego można przykładowo zmniejszać przez podwyższanie stawek amortyzacyjnych (art. 16i u.p.d.o.p.) lub przez indywidualne ich ustalanie dla używanych lub ulepszonych środków trwałych (art. 16j u.p.d.o.p.). Podatnik ma prawo dokonać jednorazowego odpisu amortyzacyjnego od środków trwałych o wartości początkowej nieprzekraczającej 3500 zł (art. 16f ust. 3 u.p.d.o.p.), czy też – w przypadku małych podatników oraz podatników rozpoczynających działalność gospodarczych - jednorazowych odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych zaliczonych do grupy 3-8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych, do łącznej wysokości 50.000 euro (w latach 2009-2010: 100.000 euro) w roku wprowadzenia ich do ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych. Podatnika może też wybrać np. metodę wyceny jednorodnych, rzeczowych składników majątku obrotowego.