W grudniu księgowi i dyrektorzy finansowi w wielu firmach zadają sobie pytanie: przyjdą czy nie przyjdą? I nie chodzi bynajmniej o nadejście kolędników z okazji Bożego Narodzenia.

Grudzień to sezon na kontrole podatków. Zwłaszcza tych, które właśnie mają się przedawnić. Urzędy skarbowe starają się zdążyć, by wyegzekwować podatki jeszcze zanim upłynie pięcioletni okres, po którym już nie będą mogły tego zrobić. W tym roku chodzi o zobowiązania za rok 2016. Termin przedawnienia liczony jest od końca następnego roku, a więc z końcem 2022 r się kończy.

Sztuczna procedura karna

Organy skarbowe, mimo powszechnej krytyki, wciąż sięgają po swój ulubiony trik: wszczynanie postępowań karnych skarbowych w celu zawieszenia na swoją korzyść terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Wciąż mają do tego podstawę: art. 70 par. 6 ordynacji podatkowej. Jednak, po wielokrotnym napiętnowaniu takiej polityki przez sądy administracyjne, robią to już nieco sprytniej, niż przed kilku laty.

Czytaj w LEX: "Agresywna optymalizacja podatkowa" a odpowiedzialność karna skarbowa >>>

Czytaj w LEX: Pełnomocnik przedsiębiorcy w kontroli podatkowej >>>

Obserwuje to w swojej praktyce Wojciech Majkowski, doradca podatkowy i partner w KPMG. - Trzeba przyznać, że urzędnicy skarbowi zmieniają podejście i starają się zachować przynajmniej pozory prowadzenia postępowania karnego. Nawet jeśli wszczynają takie postępowanie "w sprawie", a jeszcze nie przeciwko konkretnej osobie, to przynajmniej poszukują w danej firmie osób odpowiedzialnych za rozliczenia podatkowe i przesłuchują je - relacjonuje Majkowski.

Sądy administracyjne nieraz bowiem wskazywały, że postępowanie karne skarbowe, w którym de facto nie są podejmowane żadne czynności, powinno być umorzone. Kluczowa była tu uchwała NSA z 24 maja 2021 r. (sygn. akt I FPS 1/21), w której sędziowie napiętnowali wszczynanie takich postępowań, gdy de facto nie ma podstaw do ścigania za przestępstwo. Zauważyli, że o sztuczności takiego "śledztwa" świadczy wszczynanie procedury pod koniec biegu terminu przedawnienia, a także niepodejmowanie przez wiele kolejnych miesięcy żadnych czynności śledczych.

Czytaj więcej w LEX: Konsekwencje uchwały NSA z 24.05.2021 r., I FPS 1/21, w orzecznictwie sądów administracyjnych >>>

Czytaj w LEX: Uprawnienia organów w kontroli podatkowej przedsiębiorców >>>

Jednak, jak wskazuje Wojciech Majkowski, sama korzystna linia orzecznicza sądów może nie wystarczyć dla obrony kontrolowanego podatnika. - Warto mieć w firmie spisane i wdrożone procedury dotyczące np. zachowania należytej staranności w doborze kontrahentów biznesowych, co często jest istotne w sprawach VAT czy podatku u źródła (WHT). Dobrze jest też mieć indywidualne interpretacje podatkowe dotyczące wątpliwych kwestii. To też jest dokument świadczący o tym, że podatnik stara się postępować zgodnie z prawem, a to może być dla celów prawa karnego czynnikiem wyłączającym umyślną winę - tłumaczy ekspert. Przyznaje on, że w praktyce kontrolerzy odrzucają taki argument co do podatkowego meritum sprawy, bo uważają np., że kontrolowany stan faktyczny jest inny, niż ten z interpretacji. - Jednak dla celów postępowania karnego skarbowego posiadanie interpretacji jest jednym z dowodów dbałości podatnika o działanie zgodnie z prawem, a to już jest argument przeciwko jego karaniu - zauważa Wojciech Majkowski.

Czytaj w LEX: Dokumentowanie czynności kontrolnych w toku kontroli podatkowej >>>

Czytaj w LEX: Prawidłowość rozstrzygania sprzeciwów w kontroli podatkowej przedsiębiorców >>>

Co interesuje kontrolerów

Najpopularniejszymi od lat obszarami kontroli są sprawy rozliczeń VAT oraz cen transferowych w relacjach między powiązanymi podatnikami. Pytani przez Prawo.pl eksperci zgodnie przyznają, że ostatnio kontrolerzy wyostrzyli uwagę w sprawach restrukturyzacji firm. Zwracają przy tym uwagę na to, czy np. podział firmy, fuzja czy przejęcie lub tworzenie spółek zależnych nie było działaniem pozornym, zmierzającym do obejścia prawa. Jest na to zresztą ustawowa podstawa w art. 119a ordynacji podatkowej.

Pojawiają się też inne trendy. Od kilku lat kontrolujący bacznie przyglądają się płatnościom na rzecz podmiotów zagranicznych, zwłaszcza w strukturach powiązanych firm. Dzieje się to oczywiście przy okazji kontroli cen transferowych, ale nie tylko. Chodzi także o poprawność rozliczania WHT, który jest należny np. od opłat za licencje czy odsetek. W grę wchodzą często spore, milionowe kwoty. Polska firma występuje wtedy jako płatnik podatku.

Czytaj w LEX: Ogólne zasady postępowania podatkowego >>>

Czytaj w LEX: Zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z postępowaniem karnym skarbowym – na przykładach >>>

 

Niestety, wprowadzone w ostatnich latach skomplikowane i nie zawsze jasne przepisy dotyczące m.in. wymogu weryfikacji kontrahentów zagranicznych z należytą starannością dają organom skarbowym możliwość podważania rozliczeń - zauważa Agnieszka Wnuk, doradca podatkowy i partner w Quidea. Dodaje, że jeśli kontrolowana polska firma nie wykaże prawa do zastosowania zwolnienia lub niższej stawki po stronie zagranicznego kontrahenta, konsekwencje mogą być nieprzyjemne dla polskiej firmy i jej zarządu.

Czytaj w LEX: Eksport pośredni i bezpośredni towarów - ewidencja księgowa >>>

Czytaj w LEX: Zagubienie, zniszczenie i inne przyczyny braku faktury – praktyczne wskazówki na gruncie podatków i rachunkowości >>>

W kontrolach widać też, że Krajowa Administracja Skarbowa coraz lepiej współpracuje z administracjami skarbowymi innych państw. I to nie tylko tych o tradycyjnie „atrakcyjnych” systemach podatku dochodowego, np. Cypru. Chodzi m.in. o tak zwaną substancje biznesową, czyli to, czy dana firma rzeczywiście prowadzi realny biznes, czy jest tylko "wydmuszką" używaną do optymalizacji podatkowych.

- Jeśli w trakcie kontroli w polskiej firmie urząd skarbowy zidentyfikuje przepływy ze spółką powiązaną, której substancja biznesowa wzbudzi wątpliwości, może się zwrócić się do zagranicznej administracji podatkowej o pomoc w ustaleniu na miejscu, jaki jest rzeczywisty zakres działalności tej zagranicznej spółki. Oceniane są lokalne zasoby tej spółki, miejsce jej siedziby, pracownicy i ich faktyczne zaangażowanie w sprawy dotyczące kontrolowanych transakcji, wiedza na temat działalności spółki i decyzyjność. Innymi słowy, chodzi o sensowność zaangażowania danej spółki zagranicznej w całą transakcję - wyjaśnia Agnieszka Wnuk. Z jej obserwacji wynika, że takie badanie  substancji biznesowej zdarza się coraz częściej.

Zresztą w sprawie WHT od początku 2022 r., po kilkukrotnym odroczeniu, zaczęły obowiązywać nowe, surowsze zasady rozliczeń. Już kilka miesięcy temu urząd skarbowy w Lublinie , odpowiedzialny za rozliczenia WHT firm z całego kraju, wysłał „przypomnienie” o tym, że obowiązek dochowania należytej staranności w podatku u źródła obowiązuje od 2019 r.  

WZORY dokumentów w LEX:

 

Dwie ważne szesnastki

Gdy pod koniec roku organy skarbowe prowadzące kontrole i postępowania podatkowe wydają decyzje dotyczące przedawniającego się właśnie roku, często takie decyzje są wydawane w grudniu. Jeśli podatnik albo jego pełnomocnik dostaną taką decyzję przed końcem roku - wówczas traktuje się ją jako wydaną jeszcze w grudniu, czyli przed upływem biegu przedawnienia.

- Skuteczne doręczenie następuje jednak w dniu odebrania przesyłki elektronicznej za pomocą systemu e-PUAP albo awiza w przypadku zwykłej poczty. W obu przypadkach odbiorca ma dwa tygodnie na odebranie przesyłki - przypomina Michał Roszkowski, radca prawny, partner w kancelarii Accreo. Dodaje, że w praktyce zdarza się, że organy usiłują - same lub przez pocztę - doręczyć taką decyzję np. pracownikowi recepcji dużej firmy czy kancelarii prawniczej, by formalny odbiór nastąpił jeszcze w grudniu. Jednak nawet w takich przypadkach warto wykorzystać legalną możliwość poproszenia listonosza o pozostawienie awiza i skorzystanie z możliwości odbioru listu z decyzją w ciągu dwóch tygodni. Kluczową datą dla doręczania decyzji dotyczących przedawniających się właśnie zobowiązań podatkowych z 2016 roku jest zatem 16 grudnia 2022 r., a więc dokładnie na dwa tygodnie przed końcem roku.

- Jednak w mojej praktyce spotkałem się nawet z przypadkiem, że decyzja dotycząca przedawniającego się roku została wydana 30 grudnia. Gdy w rozmowie z urzędniczką skarbową wspomniałem, że taka decyzja raczej nie będzie mogła być skutecznie doręczona przed końcem roku, usłyszałem odpowiedź, że ewentualny spór w tej sprawie rozstrzygnie sąd - wspomina Michał Roszkowski. Dodaje, że w takiej sytuacji sąd administracyjny zwykle ma dość proste zadanie i zwykle uchyla taką decyzję, jako doręczoną po terminie przedawnienia zobowiązania podatkowego. - Niemniej jednak, zanim dojdzie do wydania wyroku przez sąd, mija zwykle kilkanaście miesięcy - zauważa ekspert.

- Praktyka urzędów skarbowych polegająca na wydawaniu decyzji w ostatniej dopuszczalnej chwili i usiłowaniu ich doręczania przed końcem roku jest naganna, zwłaszcza że urząd ma na to aż pięć lat. Jednak podatnik ma też swoje prawa, wynikające z przepisów o doręczeniach. Uważam, że warto je po prostu wykorzystywać dla obrony swoich interesów i zdyscyplinowania organów - twierdzi Michał Roszkowski.

PROCEDURA krok po kroku:

 

Po pandemii kontrole ożyły

Według statystyk Ministerstwa Finansów, ogólna częstotliwość kontroli typowo podatkowych spada z roku na rok. Dzieje się tak m.in. dlatego, że fiskus na bieżąco sprawdza i analizuje dane napływające od podatników w formie cyfrowych deklaracji podatkowych. Często zamiast sformalizowanej kontroli dochodzi jedynie do tzw. czynności sprawdzających. Ich efektem bywa ustne przypomnienie podatnikowi o jego obowiązkach, a w rezultacie - dobrowolna kontrola deklaracji podatkowych.

W 2021 roku urzędy skarbowe przeprowadziły 15 781 kontroli podatkowych, z czego 4956 (31 proc.) zakończyło się dobrowolną korektą deklaracji podatkowej przez podatnika.

W 2020 roku kontroli było nieco mniej: 15, 3 tys., co było związane z ograniczeniami pandemicznymi. Jednak we wcześniejszych latach były one częstsze: w 2019 r. zakończono 20374 kontroli podatkowych, gdy w 2018 r. zrealizowano ich 23036, a w 2017 r. 27226.

W bieżącym roku dało się zauważyć też ożywienie w kontrolach celno-skarbowych. W pierwszej połowie 2022 r. wszczęto ich 1967. To o 14,3 proc. więcej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, kiedy takich działań było 1721.

 

Sprawdź również książkę: Ordynacja podatkowa. Przepisy >>


 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.