1. Kogo dotyczy zwolnienie?
Omawiane zwolnienie zawarte jest w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 z późn. zm.) – dalej u.p.s.d. Zgodnie z nim zwolnienie dotyczy darowizn i spadków otrzymywanych przez:
1.małżonka,
2.zstępnych,
3.wstępnych,
4.pasierba,
5.rodzeństwo,
6.ojczyma,
7.macochę
- zwane dalej osobami uprawnionymi do ulgi.
Warto przy tym zaznaczyć, iż powyższa grupa osób uprawnionych do ulgi, zawiera się w I grupie podatkowej w rozumieniu art. 14 ust. 3 pkt 1 u.p.s.d. – zgodnie z tym przepisem I grupa podatkowa obejmuje dodatkowo zięcia synową i teściów. Osoby te nie mogą skorzystać ze zwolnienia z art. 4a u.p.s.d., ale będą mogły skorzystać ze zwolnienia z art. 16 u.p.s.d. Zgodnie z tym przepisem w przypadku nabycia przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy, nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału. Aby skorzystać z tego zwolnienia trzeba spełnić szereg warunków zawartych w art. 16 ust. 2 u.p.s.d., w tym przede wszystkim zamieszkiwać w nabytym lokalu (budynku) przez okres 5 lat i nie być właścicielem innego lokalu lub budynku.
Przykład
Małżonkowie otrzymali darowiznę od rodziców męża w postaci mieszkania o powierzchni 120 m2 – zgodnie z aktem notarialnym nabyli po 50% udziałów w mieszkaniu. Wartość udziału męża będzie wolna od podatku na mocy art. 4a u.p.s.d. pod warunkiem zgłoszenia w urzędzie skarbowym. Żona aby skorzystać ze zwolnienia musi spełnić dodatkowe warunki, w tym mieszkać w otrzymanym lokalu przez co najmniej 5 lat.
2. Warunki do skorzystania ze zwolnienia
Osoby uprawnione do ulgi mogą z niej skorzystać, jeżeli:
1)zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (czyli np. od dnia otrzymania darowizny, a więc z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia), a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku (w celu zgłoszenia używa się formularza SD- Z2) oraz
2)udokumentują - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie obowiązujących terminów, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.
Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:
1)wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku lub
2)gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
3. Darowizny opodatkowane
W przypadku niespełnienia warunków uprawniających do zwolnienia, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
Jednocześnie należy zastosować kwotę wolną od podatku z art. 9 ust. 1 pkt 1 u.p.s.d., czyli 9637 zł, a jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.
4. Majątek wspólny i osobisty
Zgodnie z art. 31 i nast. ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1)pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2)dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3)środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Z powyższego wynika, że w przypadku małżonków zazwyczaj mamy do czynienia z ich wspólnym majątkiem, stanowiącym współwłasność w rozumieniu art. 195 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom – tak też jest w przypadku wspólności majątkowej. Skoro zaś składniki majątku wspólnego równocześnie stanowią majątek zarówno męża, jak i żony oczywistym jest, że darowizna między małżonkami może dotyczyć wyłącznie składników majątku odrębnego. Nie można zatem dać w darowiźnie czegoś, co już należy do obdarowanego.
Do majątku osobistego każdego z małżonków (majątku odrębnego) należą:
1)przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2)przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3)prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4)przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5)prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6)przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7)wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8)przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9)prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10)przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
5. Dokumentowanie darowizn pieniężnych miedzy małżonkami
Majątkiem odrębnym może być także określona kwota pieniężna – np. uzyskana w wyniku darowizny lub dziedziczenia.
Przykład – cz. 1
Młode małżeństwo pragnęło dokonać zakupu mieszkania. Nie mając wystarczających środków poprosili dobrze sytuowanych rodziców żony o sfinansowanie zakupu. Ci – chcąc zabezpieczyć córkę na wypadek ewentualnego rozwodu i uchronić ją przed płaceniem podatku – przekazali darowiznę wyłącznie na jej rzecz. Tym samym otrzymana kwota stanowiła majątek osobisty żony.
To, że coś stanowić będzie majątek odrębny jednego z małżonków nie oznacza, że tylko jeden z małżonków może ze składnika tego korzystać, a jeżeli majątkiem odrębnym jest określona kwota, nie musi ona być przechowywana na odrębnym rachunku bankowym małżonka. Przepisy nie zawierają również zapisu mówiącego, iż darowizna musi być otrzymana na rachunek stanowiący wyłączną własność podatnika (nie stanowiący współwłasności).
Jeżeli małżonkowie mają wspólne konto, mogą otrzymywać na nie wpłaty zarówno należności wchodzących do współwłasności, jaki i stanowiących majątek odrębnych któregoś z małżonków. Rodzi się zatem pytanie, jak przekazać w takiej sytuacji darowiznę, aby skorzystać ze zwolnienia? Powodem przekazania takiej darowizny mogłaby być chęć wspólnego zakupu mieszkania.
Omawiane zwolnienie zawarte jest w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 z późn. zm.) – dalej u.p.s.d. Zgodnie z nim zwolnienie dotyczy darowizn i spadków otrzymywanych przez:
1.małżonka,
2.zstępnych,
3.wstępnych,
4.pasierba,
5.rodzeństwo,
6.ojczyma,
7.macochę
- zwane dalej osobami uprawnionymi do ulgi.
Warto przy tym zaznaczyć, iż powyższa grupa osób uprawnionych do ulgi, zawiera się w I grupie podatkowej w rozumieniu art. 14 ust. 3 pkt 1 u.p.s.d. – zgodnie z tym przepisem I grupa podatkowa obejmuje dodatkowo zięcia synową i teściów. Osoby te nie mogą skorzystać ze zwolnienia z art. 4a u.p.s.d., ale będą mogły skorzystać ze zwolnienia z art. 16 u.p.s.d. Zgodnie z tym przepisem w przypadku nabycia przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy, nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału. Aby skorzystać z tego zwolnienia trzeba spełnić szereg warunków zawartych w art. 16 ust. 2 u.p.s.d., w tym przede wszystkim zamieszkiwać w nabytym lokalu (budynku) przez okres 5 lat i nie być właścicielem innego lokalu lub budynku.
Przykład
Małżonkowie otrzymali darowiznę od rodziców męża w postaci mieszkania o powierzchni 120 m2 – zgodnie z aktem notarialnym nabyli po 50% udziałów w mieszkaniu. Wartość udziału męża będzie wolna od podatku na mocy art. 4a u.p.s.d. pod warunkiem zgłoszenia w urzędzie skarbowym. Żona aby skorzystać ze zwolnienia musi spełnić dodatkowe warunki, w tym mieszkać w otrzymanym lokalu przez co najmniej 5 lat.
2. Warunki do skorzystania ze zwolnienia
Osoby uprawnione do ulgi mogą z niej skorzystać, jeżeli:
1)zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (czyli np. od dnia otrzymania darowizny, a więc z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia), a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku (w celu zgłoszenia używa się formularza SD- Z2) oraz
2)udokumentują - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie obowiązujących terminów, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.
Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:
1)wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku lub
2)gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
3. Darowizny opodatkowane
W przypadku niespełnienia warunków uprawniających do zwolnienia, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
Jednocześnie należy zastosować kwotę wolną od podatku z art. 9 ust. 1 pkt 1 u.p.s.d., czyli 9637 zł, a jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.
4. Majątek wspólny i osobisty
Zgodnie z art. 31 i nast. ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1)pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2)dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3)środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Z powyższego wynika, że w przypadku małżonków zazwyczaj mamy do czynienia z ich wspólnym majątkiem, stanowiącym współwłasność w rozumieniu art. 195 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom – tak też jest w przypadku wspólności majątkowej. Skoro zaś składniki majątku wspólnego równocześnie stanowią majątek zarówno męża, jak i żony oczywistym jest, że darowizna między małżonkami może dotyczyć wyłącznie składników majątku odrębnego. Nie można zatem dać w darowiźnie czegoś, co już należy do obdarowanego.
Do majątku osobistego każdego z małżonków (majątku odrębnego) należą:
1)przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2)przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3)prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4)przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5)prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6)przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7)wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8)przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9)prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10)przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
5. Dokumentowanie darowizn pieniężnych miedzy małżonkami
Majątkiem odrębnym może być także określona kwota pieniężna – np. uzyskana w wyniku darowizny lub dziedziczenia.
Przykład – cz. 1
Młode małżeństwo pragnęło dokonać zakupu mieszkania. Nie mając wystarczających środków poprosili dobrze sytuowanych rodziców żony o sfinansowanie zakupu. Ci – chcąc zabezpieczyć córkę na wypadek ewentualnego rozwodu i uchronić ją przed płaceniem podatku – przekazali darowiznę wyłącznie na jej rzecz. Tym samym otrzymana kwota stanowiła majątek osobisty żony.
To, że coś stanowić będzie majątek odrębny jednego z małżonków nie oznacza, że tylko jeden z małżonków może ze składnika tego korzystać, a jeżeli majątkiem odrębnym jest określona kwota, nie musi ona być przechowywana na odrębnym rachunku bankowym małżonka. Przepisy nie zawierają również zapisu mówiącego, iż darowizna musi być otrzymana na rachunek stanowiący wyłączną własność podatnika (nie stanowiący współwłasności).
Jeżeli małżonkowie mają wspólne konto, mogą otrzymywać na nie wpłaty zarówno należności wchodzących do współwłasności, jaki i stanowiących majątek odrębnych któregoś z małżonków. Rodzi się zatem pytanie, jak przekazać w takiej sytuacji darowiznę, aby skorzystać ze zwolnienia? Powodem przekazania takiej darowizny mogłaby być chęć wspólnego zakupu mieszkania.