Postępowanie dotyczyło skutków przekształcenia szkoły - gmina chciała, by w księdze wieczystej uwzględniono, że doszło do zmiany nazwy jednostki organizacyjnej (szkoła sześcioletnia przekształciła się w wyniku reformy edukacji w szkołę ośmioletnią). Wniosku nie uwzględnił ani sąd rejonowy, ani sąd okręgowy i to mimo przedstawionej uchwały rady gminy. W sprawie znaczenie miał w szczególności art. 191 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 60 z późn. zm.).

Klasa to nie cela - przepisy nie określają minimalnej przestrzeni na jednego ucznia>>

 

Problem po reformie

W świetle tej regulacji z dniem 1 września 2017 r. zespół publicznych szkół, w skład którego wchodzi jedynie dotychczasowa sześcioletnia szkoła podstawowa i dotychczasowe gimnazjum, staje się ośmioletnią szkołą podstawową. Wywoływało to wiele wątpliwości dotyczących mienia takiej przekształcanej szkoły.

- W przypadku przekształcenia dotychczasowej sześcioletniej szkoły podstawowej w ośmioletnią szkołę podstawową, możliwe jest zastosowanie art. 49 ust. 2 u.g.n. - uważa Dominik Kucharski, radca prawny, ekspert od prawa oświatowego. -  W wyniku przekształcenia dochodzi w istocie do likwidacji dotychczasowej jednostki, na rzecz której ustanowiono trwały zarząd. Wskazany przepis przewiduje, że jeżeli do likwidacji dochodzi w wyniku przekształceń organizacyjnych, to wówczas, możliwe jest wydanie przez właściwy organ decyzji o wygaśnięciu trwałego zarządu przysługującego sześcioletniej szkole podstawowej, z jednoczesnym ustanowieniem trwałego zarządu na rzecz nowego podmiotu - podkreśla. Jego zdaniem, można to zrobić w drodze jednej decyzji administracyjnej.

 

Problem z trwałym zarządem

Rodziło to jednak spore problemy praktyczne. W sprawie dotyczącej wpisu nieruchomości do KW po przekształceniu szkoły, sądy pierwszej i drugiej instancji zwróciły uwagę, że zmiana nazwy jednostki jest związana z tym, że doszło do przekształceń organizacyjnych. Uchwała organu to akt założycielski ośmioletniej szkoły podstawowej. W aktach nie było natomiast decyzji, która odnosiłaby się do ustanowienia trwałego zarządu na rzecz jednostki, która powstała w wyniku przekształcenia. Taka decyzja powinna być wydana. Wynika to z art. 49 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami - przypomniały sądy.

 

Wnioskodawca złożył następnie skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy ją uwzględnił i uchylił zaskarżone postanowienie, przekazując sprawę sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy przypomniał, że złożony wniosek miał na celu dokonanie wpisu w księdze wieczystej jednostki organizacyjnej, której przysługuje trwały zarząd nieruchomością stanowiącą własność wnioskodawczyni. Zarząd wynika z przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami. W ustawie przewidziano regulację odnoszącą się do trwałego zarządu. To forma władania nieruchomością przez jednostkę organizacyjną.

Zobacz wzór dokumentu w LEX: Uchwała Rady Gminy w sprawie stwierdzenia przekształcenia zespołu szkół, w skład którego wchodzi jedynie szkoła podstawowa i dotychczasowe gimnazjum w ośmioletnią szkołę podstawową > >

 

Likwidacja a wygaśnięcie trwałego zarządu

Jak wynika z art. 43 ust. 5 u.g.n. nieruchomości stanowiące przedmiot własności lub przedmiot użytkowania wieczystego Skarbu Państwa oddaje się w trwały zarząd państwowej jednostce organizacyjnej, a nieruchomości stanowiące przedmiot własności lub przedmiot użytkowania wieczystego jednostki samorządu terytorialnego - odpowiedniej samorządowej jednostce organizacyjnej, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.

 

Ustanowienie trwałego zarządu następuje w formie administracyjnej. Przepisy odnoszą się też do kwestii wygaśnięcia trwałego zarządu. SN uznał, ze należało zwrócić uwagę, że w razie likwidacji jednostki organizacyjnej sprawującej trwały zarząd nieruchomości zarząd ten wygasa. Powyższe wynika z art. 49 ust. 1 u.g.n. W sprawie analizowany był też art. 49 ust. 2 u.g.n. Na podstawie tej regulacji jeżeli likwidacja jednostki organizacyjnej następuje w wyniku przekształceń organizacyjnych, właściwy organ albo minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w odniesieniu do nieruchomości ujętych w ewidencji, o której mowa w art. 60 ust. 2 pkt. 1:

  • orzeka o wygaśnięciu trwałego zarządu przysługującego likwidowanej jednostce organizacyjnej;
  • o wygaśnięciu trwałego zarządu przysługującego likwidowanej jednostce organizacyjnej z równoczesnym ustanowieniem trwałego zarządu na rzecz jednostek organizacyjnych utworzonych w wyniku tych przekształceń lub na rzecz jednostek przejmujących zadania jednostki likwidowanej.

 

Sąd Najwyższy uznał, że przekształcenia szkół z sześcioletnich na ośmioletnie miały charakter ogólnopolski. W związku z powyższym w rozpoznawanej sprawie nie chodziło o indywidualną likwidację tej konkretnej szkoły i ustanowienia zupełnie nowej szkoły. W rzeczywistości gmina dokonała przekształcenia nakazanego ustawą. W sprawie nie doszło zatem do wygaśnięcia trwałego zarządu ustanowionego na rzecz sześcioletniej szkoły podstawowej, a jedynie do zmiany organizacyjnej tej szkoły - ocenił Sąd Najwyższy.

Czytaj również w LEX: Czy uchwała o likwidacji lub o zamiarze likwidacji szkoły jest aktem prawnym, którego projekt podlega zaopiniowaniu przez odpowiednie władze statutowe związku zawodowego? > >

Przekształcenie z mocy prawa

- Zgadzam się, iż z brzmienia „art. 191 ust. 1 p.w.u.p.o. wynika jednoznacznie, że do uregulowanego w nim przekształcenia dochodzi z mocy prawa, a uchwała, o której mowa w art. 191 ust. 2 tej regulacji, ma charakter deklaratoryjny - wskazuje dr hab. Grzegorz Krawiec, profesor UKEN w Krakowie. Akt administracyjny deklaratoryjny to akt, który stwierdza w sposób prawnie wiążący zaistnienie pewnych skutków prawnych (praw czy obowiązków), jakie zaistniały ex lege (z mocy samego prawa), ze względu na spełnienie przesłanek (warunków) określonych przez ustawodawcę.  - Akt ten potwierdza zaistnienie tych skutków, przy czym nie jest on zaświadczeniem (to nie jest bowiem aktem administracyjnym, lecz czynnością materialno-techniczną. Zaświadczenia nie można więc uznać za akt administracyjny deklaratoryjny). Akty o charakterze deklaratoryjnym stanowią wyjątek: jest on rzadko spotykany w prawie administracyjnym. Powyższy przykład jest takim rzadkim przypadkiem - podkreśla. I zaznacza, że należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że „Z treści tych przepisów nie wynika zamiar ustawodawcy wygaszenia dotychczasowego trwałego zarządu nieruchomością”.

- Chodzi bowiem o zapewnienie trwałości i stabilności stosunków prawnych powstałych poprzez ustanowienie trwałego zarządu. Wartości te (trwałość i stabilność) są ważne nie tylko w relacjach między organami a obywatelami/przedsiębiorcami, ale także w sferze wewnętrznej – w relacjach między szeroko pojętymi elementami aparatu administracyjnego - podkreśla prof. Krawiec. Jego zdaniem wyrok SN akcentuje konieczność precyzyjnego rozróżnienia między likwidacją a przekształceniem jednostek organizacyjnych. W kontekście przekształceń oświatowych. Sąd stwierdził, że zmiany te mają charakter kontynuacyjny, co wyklucza potrzebę stosowania procedur związanych z wygaszeniem i ustanowieniem trwałego zarządu. - Sąd Okręgowy, w odmienny sposób interpretując przepisy, błędnie przyjął, że doszło do sytuacji wymagającej zastosowania art. 49 ust. 2 u.g.n. Wyrok podkreśla spoistość systemu prawnego i wskazuje, że przepisy szczególne (dotyczące oświaty) mają pierwszeństwo w regulowaniu specyficznych przypadków. Stanowisko takie uznać należy za zasadne - dodaje prof. Krawiec.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2024 r., II CSKP 2173/22, LEX nr 3734066.

Zobacz również w LEX: Wniosek rodzica o przyjęcie ucznia do IV klasy szkoły podstawowej na podstawie art. 205 ust. 2 p.w.p.o. > >