Obecnie osoby pracujące na podstawie umowy o dzieło, zlecenia czy o świadczenie usług oraz tzw. samozatrudnieni nie mogą tworzyć związków zawodowych ani do nich wstępować. Osoby te nie są bowiem pracownikami w rozumieniu art. 2 k.p., do której odsyła ustawa o związkach zawodowych. Definicja kodeksowa ma uniwersalny charakter; stosuje się ją do indywidualnego jak i zbiorowego prawa pracy. Zgodnie z nią, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Pracownikami nie są również chałupnicy (osoby wykonujące pracę nakładczą) i w związku z tym nie mogą przystępować do zakładowych związków zawodowych. Trybunał Konstytucyjny uznał to za niezgodne z ustawą zasadniczą (wyrok z 2 czerwca 2015 r. sygn. akt K 1/13) .

Czytaj: Powstał związek zawodowy Ukraińców pracujących w Polsce

W orzeczeniu tym TK stwierdził, że zakres regulacji dopuszczalności tworzenia związków zawodowych i wstępowania do nich przewidziany w art. 2 ust. 1 ustawy o związkach jest zbyt wąski w stosunku do gwarancji konstytucyjnych, bo forma zatrudnienia decyduje o uprawnieniu do tworzenia i zrzeszania się w nich. Tego jednak nie przewiduje konstytucja. TK uznał też, że wolność zrzeszania się w związkach zawodowych musi polegać na możliwości ich tworzenia i wstępowania do nich wszystkim osobom, które mogą być zaliczone do pracowników.

Resort pracy chce, by osoby wykonujące pracę zarobkową miały prawo do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. „Osoby wykonujące pracę zarobkową” czyli – zgodnie z propozycją -  pracownicy w rozumieniu art. 2 k.p. lub osoby świadczące osobiście pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, z wyłączeniem stosunku służbowego funkcjonariuszy służb mundurowych i żołnierzy zawodowych, niezatrudniającą do tej pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Oznacza to, że w organizacjach związkowych będą mogli zrzeszać się zleceniobiorcy, osoby zatrudnione na podstawie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu oraz umowy o dzieło (art. 627-646 k.c.) i osoby prowadzące jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą, czyli tzw. samozatrudnieni.  Wedle projektu, w dalszym ciągu oczywiście będą mogli zrzeszać się pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osoby wykonujące pracę nakładczą i zatrudnione na podstawie umowy agencyjnej. Prawo do koalicji będzie przysługiwało osobom wykonującym pracę zarobkową niezależnie od zmieniających się w czasie form prawnych. Na potrzeby nowych regulacji zaproponowano nową  definicję pracodawcy, odrębną od kodeksowej. Szersza definicja oznaczać będzie osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną i do której stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową. Definicja ta obejmuje również definicję pracodawcy w rozumieniu art. 3 k.p.