1. Wstęp
Wypadek przy pracy jest to nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Na pojęcie to składają się trzy elementy strukturalne: nagłość zdarzenia, zewnętrzność przyczyny oraz związek z pracą. Elementem koniecznym (sine qua non) wypadku przy pracy jest ponadto szkoda na osobie pracownika polegająca na czasowej niezdolności do pracy albo na stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, bądź też zgonie pracownika. Brak skutku szkodzącego wyłącza możliwość kwalifikowania zaszłego zdarzenia jako wypadku przy pracy.
Od 1 stycznia 2003 r. obowiązuje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) - dalej u.u.s.w. Stanowi ona część składową nowego systemu ubezpieczeń społecznych w części dotyczącej ubezpieczenia wypadkowego i zastępuje obowiązującą do tej pory ustawę z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 z późn. zm.).
2. Definicja wypadku przy pracy
Szeroki zakres podmiotowy ustawy spowodował, że wprowadzone zostały do niej dwie kategorie wypadków przy pracy, które można określić jako pracownicze wypadki przy pracy i niepracownicze wypadki przy pracy (obejmujące inne kategorie ubezpieczonych niż pracownicy). Poza tym utrzymana została kategoria wypadków zrównanych z wypadkiem przy pracy, która dotyczy tylko pracowników.
Definicję pracowniczego wypadku przy pracy zawiera art. 3. ust. 1 u.u.s.w. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Ponadto, zgodnie z art. 3 ust. 4 u.u.s.w., zrównane z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie zostały wypadki, jakim pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
3) przy wykonywania zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
W definicji pracowniczego wypadku przy pracy (art. 3. ust. 1 u.u.s.w.) zachowano podstawowe elementy konstrukcyjne definicji wypadku przy pracy z art. 6 ust. 1 nieobowiązującej już ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wypadek przy pracy nadal charakteryzują: nagłość zdarzenia, zewnętrzna przyczyna i związek z pracą, przy czym związek z pracą definiowany jest w taki sam sposób jak w ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r.
Definicję zawartą w art. 3 ust. 1 u.u.s.w. ustawodawca uzupełnił o cechy charakterystyczne wypadku przy pracy, czyli doznanie urazu lub poniesienie śmierci przez pracownika. Jak się jednak wskazuje w literaturze przedmiotu doznanie przez pracownika urazu cielesnego lub śmierć pracownika wskutek działania przyczyny zewnętrznej jako cecha charakterystyczna wypadku przy pracy jest jednak zawarte już w samym pojęciu „wypadek przy pracy” i w sformułowaniu „zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną”. Jak wskazuje J. Skoczyński wypadkowi przy pracy bowiem ulega człowiek i w stosunku do niego ma zaistnieć zewnętrzna przyczyna kwalifikująca zdarzenie jako wypadek. Tym samym wypadek przy pracy nie może oznaczać jedynie nieprzewidzianego zdarzenia w otoczeniu zewnętrznym pracownika. W doktrynie i orzecznictwie zawsze uznawano, iż jedną z cech charakterystycznych wypadku przy pracy jest doznanie przez pracownika urazu cielesnego lub śmierć pracownika wskutek działania przyczyny zewnętrznej (J. Skoczyński, w: kodeks pracy. Komentarz, red. Z. Salwa, Warszawa 2008, s. 765). Uzupełnienie dokonane przez ustawodawcę nie zmienia zatem zasadniczo pojęcia „wypadek przy pracy”.
Przez uraz należy rozumieć uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego (art. 2 pkt 13 u.u.s.w.). Definicję niepracowniczego wypadku przy pracy zawiera art. 3 ust. 3 u.u.s.w.
Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wpadkowego z danego tytułu podczas:
1) uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
2) wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w ciągu odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
3) pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
3a) sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczpospolitej Polskiej;
4) odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący;
5) wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych pracy na rzecz tych spółdzielni;
6) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
7) współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
8) wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
9) wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
10) wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
11) odbywania służby zastępczej;
12) nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej (KSAP) przez słuchaczy pobierających stypendium;
13) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
14) pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.
Należy zauważyć, że w porównaniu z pracowniczym wypadkiem przy pracy, w definicji wypadku przy pracy dotyczącym innych osób ubezpieczonych (nie będących pracownikami) występuje zmiana. Pracownicze wypadki przy pracy to zdarzenia pozostające „w związku z pracą”, przy czym ten związek z pracą pojmowany jest szeroko jako związek czasowy, miejscowy lub funkcjonalny. Natomiast niepracownicze wypadki przy pracy to zdarzenia, które następują w okresie ubezpieczenia wypadkowego nie „w związku z pracą” tylko podczas wykonywania przez ubezpieczonego określonych czynności, które nie zawsze mają charakter pracy zarobkowej (może to być m.in. uprawianie sportu czy nauka w Krajowej Szkole Administracji Publicznej).
Przepisy u.u.s.w. definiuje również pojęcie śmiertelnego i ciężkiego wypadku przy pracy, jednakowo dla pracowniczego i niepracowniczego wypadku przy pracy.
Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się natomiast wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenia lub zniekształcenie ciała. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Chcesz wiedzieć więcej? Masz pytania?
