Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1015 z późn. zm.) – dalej r.b.s.p.j. określa zasady i metody dobrej praktyki medycznej, zmierzającej do ograniczenia dawek dla pacjentów w rentgenodiagnostyce, diagnostyce radioizotopowej i radiologii zabiegowej.
Zgodnie z r.b.s.p.j. bezpieczne stosowanie produktów radiofarmaceutycznych do celów diagnostycznych i leczniczych wymaga przestrzegania następujących zasad postępowania:
wszelkie czynności związane z przygotowaniem produktów radiofarmaceutycznych, polegające na znakowaniu gotowych zestawów lub dzieleniu większych porcji gotowych produktów radiofarmaceutycznych, w celu podania pacjentom, powinno być wykonywane wyłącznie w przeznaczonych do tego celu pomieszczeniach wyposażonych w komory z laminarnym (nie turbulentnym) przepływem powietrza, zapewniających zachowanie jałowości w procesie znakowania;
w przypadku, gdy w zakładzie medycyny nuklearnej znakuje się radionuklidem pobrany od pacjenta materiał biologiczny, wydzielone do tego celu pomieszczenia i tryb pracy powinny zapewniać utrzymanie stopnia czystości bakteriologicznej klasy A;
przy podawaniu pacjentom produktów radiofarmaceutycznych w celach diagnostycznych należy stosować – jeżeli jest to możliwe – metody postępowania ograniczające odkładanie się znacznika promieniotwórczego w narządach niepodlegających badaniu oraz przyspieszające wydalanie znacznika z organizmu pacjenta;
każdorazowe podanie pacjentowi produktu radiofarmaceutycznego powinno być poprzedzone zmierzeniem aktywności tego produktu, tak aby pacjent otrzymał ilość (aktywność) produktu przepisaną przez lekarza nadzorującego lub wykonującego badanie lub leczenie;
podawanie produktu radiofarmaceutycznego dorosłym pacjentom powinno uwzględniać – w przypadkach, w których jest to uzasadnione – masę lub powierzchnię ciała, a w przypadku osób do 16. roku życia – masę ciała zgodnie z załącznikiem nr 3 do rozporządzenia;
pacjent poddawany terapii radioizotopowej powinien być informowany na piśmie o właściwym zachowaniu się w stosunku do najbliższego otoczenia zgodnie z zaleceniami komisji do spraw procedur i audytów klinicznych zewnętrznych w zakresie medycyny nuklearnej.
Badania diagnostyczne przy użyciu produktów radiofarmaceutycznych u kobiet w ciąży powinny być ograniczone do przypadków, które nie mogą być wykonane po porodzie.
Niedopuszczalne jest stosowanie do celów diagnostycznych i leczniczych jodków znakowanych jodem 131 u kobiet w ciąży po 8 tygodniach od zapłodnienia. W razie konieczności wykonania badania lub leczenia przy użyciu produktów radiofarmaceutycznych u kobiety karmiącej, lekarz wykonujący lub nadzorujący badanie lub leczenie jest obowiązany poinformować pacjentkę o konieczności przerwania karmienia piersią lub okresowego zaprzestania karmienia, z podaniem długości tego okresu. Okresy te określa załącznik nr 9 do r.b.s.p.j.
W leczeniu ambulatoryjnym otwartymi źródłami jodu 131 podana jednorazowa aktywność nie może przekraczać 800 Mbq, a jeżeli przekracza tę wartość, pacjent może być zwolniony ze szpitala dopiero po spadku aktywności w jego ciele poniżej tej wartości. Przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu należy każdorazowo uwzględnić warunki mieszkaniowe i rodzinne pacjenta oraz możliwości przestrzegania przez niego ograniczeń. Ograniczniki dawek dla planowania ochrony przed promieniowaniem jonizującym osób z rodziny pacjenta określa załącznik nr 10 do r.b.s.p.j.
Podczas dokonywania diagnostycznych badań rentgenowskich należy przestrzegać następujących zasad postępowania:
stosować wyłącznie aparaturę rentgenodiagnostyczną wyposażoną w co najmniej sześciopulsowe zasilacze, z zastrzeżeniem wyjątków określonych w przepisach;
ograniczać liczbę projekcji, czas ekspozycji oraz rozmiary wiązki promieniowania jonizującego padającej na ciało pacjenta do wartości niezbędnych dla uzyskania żądanej informacji diagnostycznej;
stosować osłony osobiste, chroniące przed promieniowaniem jonizującym części ciała i narządy pacjenta niebędące przedmiotem badania, a w szczególności znajdujące się w obrębie wiązki pierwotnej tego promieniowania;
stosować materiały, fizyczne parametry pracy aparatu rentgenowskiego i wyposażenie do akwizycji i prezentacji obrazu zmniejszające do minimum narażenie na promieniowanie jonizujące przy jednoczesnym zapewnieniu uzyskania obrazu o wartości diagnostycznej;
przy analogowej rejestracji obrazów należy stosować wyłącznie automatyczną obróbkę fotochemiczną podlegającą procesowi optymalizacji, z wyłączeniem stomatologicznych badań wewnątrzustnych;
w dokumentacji medycznej pacjenta należy zapisywać fizyczne parametry ekspozycji w sposób umożliwiający odtworzenie warunków badania i dawki, którą otrzymał pacjent;
ograniczać stosowanie jezdnego i przenośnego sprzętu radiologicznego wyłącznie do przypadków, gdy przybycie pacjenta do stacjonarnego urządzenia radiologicznego jest przeciwwskazane ze względów medycznych.
Podczas wykonywania badania rentgenodiagnostycznego w pomieszczeniu, w którym znajduje się aparat rentgenowski mogą przebywać wyłącznie: pacjent oraz osoby, które wykonują czynności bezpośrednio związane z badaniem. Dotyczy to również badania wykonywanego przy łóżku pacjenta.
Edward Kołodziejczyk