Ustawodawstwu, jakiego państwa w zakresie ubezpieczenia społecznego podlega przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w Polsce i Niemczech?

Osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą w Polsce i w Niemczech. Na stałe mieszka w Niemczech. W roku 1995 ZUS wydał decyzję o zwolnieniu przedsiębiorcy z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Od połowy 2006 r. przedsiębiorca rozpoczął prowadzenie kolejnej działalności.

Przedsiębiorca, o którym mowa w pytaniu, nie jest zobowiązany do opłacania w Polsce składek zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne, jeżeli w państwie członkowskim UE, w którym zamieszkuje (tj. w Niemczech) wykonuje znaczną część działalności na własny rachunek. W takim nowiem przypadku dla tego przedsiębiorcy właściwe jest niemieckie ustawodawstwo z zakresu zabezpieczenia społecznego.

Zasady na jakich koordynowane są systemy zabezpieczenia społecznego państw członkowskich UE zostały określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego - dalej rozporządzenie 883/2004. Jedną z podstawowych zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego państwa członkowskich UE, sformułowaną w art. 11 ust. 1 rozporządzenia 883/2004, jest zasada jednego ustawodawstwa, zgodnie z którą osoba, do której stosuje się przepisy rozporządzenia 883/2004 podlega ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego UE, a przedmiotowe ustawodawstwo ustala się zgodnie z art. 11–16 rozporządzenie 883/2004.

W przypadku osób wykonujących działalność na własny rachunek (w tym przedsiębiorców) w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE/EOG, kryteria według, których ustala się właściwe ustawodawstwo ubezpieczeniowe zostało określone w art. 13 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 Zgodnie z tym przepisem osoba, która normalnie wykonuje działalność na własny rachunek w dwóch lub w kilku państwach członkowskich UE podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego UE, w którym ma miejsce zamieszkania (tj. miejsce, w którym ta osoba zwykle przebywa), jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim lub ustawodawstwu państwa członkowskiego UE, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich UE, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy. W art. 14 ust. 6 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – dalej rozporządzenie 987/2009, dla potrzeb stosowania art. 13 ust. 2 rozporządzenia 883/2004 wyjaśniono, że za osobę, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w więcej państwach członkowskich uważa się w szczególności osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy na własny rachunek, niezależnie od charakteru tej pracy, w dwóch lub więcej państwach członkowskich. Jeżeli zaś chodzi o ustalenie takiej okoliczności istotnej dla stosowania art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia 883/2004 jak miejsce wykonywania znacznej części działalności na własny rachunek to art. 14 ust. 8 rozporządzenia 987/2009. wskazuje, że pod tym pojęciem należy rozumieć znaczną pod względem ilościowym część pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim UE, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy. W przypadku pracy na własny rachunek ustalając tą okoliczność należy kierować się takimi kryteriami jak: obrót, czas pracy, liczba świadczonych usług lub dochód. Jeżeli przy zastosowaniu tych kryteriów ustali się w danym państwie członkowskim UE powyższe kryteria są spełniane w proporcji mniejszej niż 25% tych kryteriów należy przyjąć, że w tym państwie członkowskim nie jest wykonywana znaczna część działalności na własny rachunek.

Z kolei centrum zainteresowania dla działalności osoby wykonującej działalność na własny rachunek, która to okoliczność istotna jest dla celów stosowania art. 13 ust. 2 lit. b rozporządzenia 883/2004, zgodnie z art. 14 ust. 9 rozporządzenia 987/2009 określa się z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej, a zwłaszcza miejsca, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności, zwyczajowego charakteru lub okresu trwania wykonywanej działalności, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby wynikającego ze wszystkich okoliczności.

Powyższe oznacza, że osoba, która prowadzi działalność gospodarczą w Polsce i Niemczech, zamieszkująca w tym ostatnim państwie członkowskim UE, objęta jest niemieckim systemem zabezpieczenia społecznego, jeżeli w Niemczech wykonuje znaczną część tej działalności. W konsekwencji osoba taka z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie musi opłacać składek do ZUS. Na wypadek ewentualnej kontroli ze strony ZUS przedsiębiorca powinien dysponować wystawionym przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową zaświadczeniem na formularzu A1 stwierdzającym, że właściwe dla niego jest niemieckie ustawodawstwo z zakresu zabezpieczenia społecznego. Należy również pamiętać o tym, że zgodnie z art. 13 ust. 5 rozporządzenia 883/2004 osoba, o której mowa w art. 13 ust. 2 rozporządzenia 883/2004, traktowana jest dla potrzeb stosowania ustawodawstwa określonego zgodnie z art. 13 ust. 2 rozporządzenie 883/2004 tak jak gdyby wykonywały każdy swoją pracę na własny rachunek i jakby uzyskiwały cały swój dochód w państwie członkowskim UE, którego ustawodawstwo jest właściwe.