Zagrożenia psychospołeczne i stres związany z pracą należą do najpoważniejszych wyzwań w zakresie bhp. Kwestie te mają istotny wpływ na zdrowie ludzi oraz na kondycję organizacji i gospodarek krajowych. Około połowa pracowników w Europie uważa, że w ich miejscu pracy stres jest powszechnym problemem. Jak się szacuje, przyczynia się on do około połowy wszystkich traconych dni roboczych.
Podobnie jak w przypadku innych kwestii związanych ze zdrowiem psychicznym, stresowi często towarzyszy niezrozumienie bądź nawet napiętnowanie. Jednak jeżeli na zagrożenia psychospołeczne i stres spojrzeć jak na problem organizacyjny, a nie jak na wadę osobową, można sobie z nimi radzić jak z każdym innym zagrożeniem związanym z bhp.
Zagrożenia psychospołeczne wynikają najczęściej ze złego planowania pracy, złej organizacji i niesprawnego zarządzania oraz z niekorzystnego otoczenia społecznego pracy. W konsekwencji mogą prowadzić do negatywnych skutków psychicznych, fizycznych i społecznych, takich jak stres związany z pracą zawodową, wypalenie zawodowe lub depresja.
Warunki pracy prowadzące do powstania zagrożeń psychospołecznych to np. nadmierne obciążenie pracą, sprzeczne wymagania i brak jasności co do podziału ról, brak udziału w podejmowaniu decyzji, które mają wpływ na pracownika oraz brak wpływu pracownika na sposób wykonywania pracy, złe zarządzanie zmianami organizacyjnymi, brak poczucia bezpieczeństwa zatrudnienia, nieskuteczna komunikacja, brak wsparcia ze strony kierownictwa bądź współpracowników, a niekiedy także molestowanie psychiczne i seksualne oraz przypadki przemocy ze strony osób trzecich.
Ważne jest, aby przy analizowaniu wymagań związanych z pracą nie mylić zagrożeń psychospołecznych – np. nadmiernego obciążenia pracą - z warunkami, które choć są stymulujące i wymagające, wiążą się ze sprzyjającym otoczeniem pracy, w którym pracownicy są dobrze wyszkoleni i zmotywowani do jak najlepszego wykorzystania swoich zdolności. Dobre otoczenie psychospołeczne sprzyja osiąganiu dobrych wyników i rozwojowi osobowemu oraz dobrostanowi psychofizycznemu pracowników.
Pracownicy doświadczają stresu, gdy wymagania związane z pracą przewyższają ich zdolności do sprostania im. U pracowników borykających się z przeciągającym się stresem, w następstwie problemów związanych ze zdrowiem psychicznym mogą pojawiać się poważne problemy zdrowia fizycznego, jak np. choroby układu krążenia i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.
W odniesieniu do firmy negatywne skutki to słabe ogólne wyniki działalności, zwiększony poziom absencji, bezproduktywna obecność w pracy oraz nasilenie się występowania wypadków i urazów. Absencje są zazwyczaj dłuższe niż nieobecności spowodowane innymi przyczynami, a stres związany z pracą zawodową może przyczyniać się do szukania pretekstów i możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, szczególnie wśród pracowników umysłowych.
W Europie stres zajmuje drugie miejsce wśród najczęściej zgłaszanych problemów zdrowotnych związanych z pracą. W ramach przeprowadzonego przez EU-OSHA europejskiego badania opinii publicznej ustalono, że ponad połowa wszystkich pracowników uważa, że stres jest powszechnym problemem w ich miejscu pracy. Najczęstszymi jego przyczynami były reorganizacja stanowiska pracy i niepewność zatrudnienia (które zgłaszało około 7 na 10 respondentów), długie godziny pracy lub nadmierne obciążenie pracą oraz nękanie lub molestowanie psychiczne w pracy (6 na 10 respondentów). Około 4 na 10 pracowników uważa, iż w ich miejscu pracy problem stresu nie jest dobrze rozwiązywany.
Podobnie w europejskim badaniu przedsiębiorstw na temat nowych zagrożeń w miejscu pracy około 80% europejskiej kadry kierowniczej wyraziło obawy dotyczące stresu związanego z pracą zawodową w ich firmie. Równocześnie mniej niż 30% przyznało, że wprowadzili procedury postępowania z zagrożeniami psychospołecznymi. W ramach badania ustalono również, że prawie połowa pracodawców uważa, iż trudniej jest zarządzać zagrożeniami psychospołecznymi niż „tradycyjnymi” lub bardziej oczywistymi zagrożeniami związanymi z bhp.
Tymczasem stosując odpowiednie podejście, zagrożeniom psychospołecznym można zapobiegać i skutecznie nimi zarządzać, niezależnie od wielkości bądź rodzaju przedsiębiorstwa. Można sobie z nimi radzić w taki sam logiczny i systematyczny sposób, jak z innymi zagrożeniami związanymi z bhp.
Zarządzanie stresem nie jest dla pracodawców jedynie obowiązkiem moralnym i dobrą inwestycją. Jest to wymóg prawny określony w dyrektywie ramowej nr 89/391/EWG, potwierdzony w umowach ramowych partnerów społecznych w sprawie stresu związanego z pracą zawodową.
Edward Kołodziejczyk