W środę, 27 listopada 2024 r., Stanisław Trociuk, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, wystąpił do Agnieszki Dziemianowicz-Bąk, ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, w sprawie nowych zasad wypłaty w przypadku zbiegu świadczeń emerytalno-rentowych, czyli tzw. renty wdowiej. Do RPO wpływają bowiem liczne skargi dotyczące przewidzianych na mocy ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, nowych zasad wypłaty w przypadku zbiegu świadczeń emerytalno-rentowych, zwanych rentą wdowią.
Czytaj również: ZUS przesłucha bliskich i sąsiadów, by ustalić, jak żyli małżonkowie?>>
Stare i nowe zasady zbiegu
Jak podkreśla Rzecznik, w świetle aktualnie obowiązujących regulacji generalną zasadą jest, że w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń emerytalno-rentowych wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Dlatego po śmierci małżonka osoba owdowiała może zachować swoje świadczenie emerytalno-rentowe albo z niego zrezygnować i wybrać rentę rodzinną po zmarłym. W tym zakresie nastąpi jednak zmiana, nowelizacja wprowadza bowiem tzw. rentę wdowią, czyli nową regułę zbiegu prawa do renty rodzinnej z uprawnieniami do innych wskazanych w ustawie świadczeń emerytalno-rentowych. Znowelizowane przepisy wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2025 r., jednak pierwsze wypłaty nastąpią dopiero od 1 lipca 2025 r.
Wprowadzone nowe regulacje dotyczące wypłaty świadczeń w zbiegu zwane rentą wdowią, mają szczególny charakter, dopuszczając w ściśle określnych przypadkach wypłatę dwóch świadczeń: jednego w całości, a drugiego w ograniczonej wysokości (początkowo 15 proc., a następnie 25 proc.), przewidując maksymalną sumę wypłacanych świadczeń w zbiegu. Jeśli renta rodzinna lub własne świadczenie będzie wyższe od kwoty limitu, nadal wypłacane będzie jedno ze świadczeń – wyższe lub wybrane. Ustawodawca zastrzegł jednocześnie, ograniczając zakres podmiotowy wprowadzanych rozwiązań, że osoba uprawniona będzie miała prawo do wypłaty renty wdowiej w przypadku: osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiet lub 65 lat dla mężczyzn, pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka, nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Ponadto prawo to ustanie z dniem poprzedzającym dzień zawarcia nowego związku małżeńskiego przez osobę uprawnioną.
Sprawdź również książkę: Prawo ubezpieczeń społecznych >>
Niekorzystne ograniczenia w trakcie prac legislacyjnych
- Wprowadzone rozwiązania dotyczące renty wdowiej stanowią realizacją licznych postulatów kierowanych również do RPO w tym względzie. Ustawa nowelizująca została uchwalona w wyniku rozpatrywania obywatelskiego projektu. Uzasadniając proponowane rozwiązania podkreślano, że celem projektu jest zapobieżenia ekonomicznej degradacji gospodarstw domowych emerytów i rencistów wskutek śmierci małżonka. Tymczasem, w trakcie prac legislacyjnych znacznie zmodyfikowano proponowane rozwiązania dotyczące renty wdowiej nie tylko poprzez ograniczenie sumy pobranych w zbiegu świadczeń do kwoty trzykrotnej najniższej emerytury, czy wskaźników procentowych drugiego świadczenia, lecz również poprzez ograniczenie zakresu podmiotowego wprowadzonych rozwiązań – podkreśla Stanisław Trociuk w piśmie do MRPiPS.
Jak zaznacza, większość kierowanych do Rzecznika skarg kwestionuje wprowadzenie wymogu nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Skarżący zwracają przy tym uwagę, że sam wiek uprawniający do nabycia prawa do renty rodzinnej w systemie powszechnym i rolniczym zarówno dla wdowy, jak i wdowca wynosi 50 lat. A uprawnienie do tego świadczenia w niższym wieku można nabyć również w związku z wystąpieniem niezdolność do pracy czy sprawowaniem opieki na dziećmi. Nie każdy zatem wdowiec lub wdowa uprawniony do renty rodzinnej, choćby był uprawniony do świadczenia w najniższej wysokości, będzie adresatem nowych zasad zbiegu.
Czytaj również: Renta wdowia bez poprawek przyjęta przez Senat
Naruszenie konstytucyjnej zasady równości
Jak zaznacza w swoim wystąpieniu Rzecznik, skarżący powołują się na naruszenie konstytucyjnej zasady równości przy określaniu zakresu podmiotowego wprowadzanych regulacji dotyczących renty wdowiej, wskazując na dowolności przyjętego kryterium nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Należy również wspomnieć, że w części skarg kwestionowane są ograniczenia wysokości sumy wypłacanych świadczeń w zbiegu do 3-krotności najniższej emerytury oraz wskaźników procentowych 15 proc. i 25 proc. Ograniczenia te, na co wskazują wnioskodawcy, w zasadniczy sposób odbiegają od tych proponowanych w projekcie obywatelskim – pisze RPO. I dlatego zwrócił się do minister o zajęcie stanowiska w stosunku do tych zarzutów formułowanych w skargach kierowanych do Rzecznika.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
