Inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 1826 wypadków przy pracy zaistniałych w 2012 r., wskutek których poszkodowanych zostało 2130 osób, z których 332 poniosły śmierć, a 724 doznały ciężkich obrażeń ciała. Wśród poszkodowanych najliczniejszą grupę stanowili pracownicy (86,5%), pozostałe zaś osoby to zatrudnieni na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym samozatrudniający się. Od kilku lat udział tej grupy osób w badanych wypadkach systematycznie wzrasta (10,9% w 2010 r., 12,9% w 2011 r. i 13,5% w 2012).
W wypadkach badanych przez inspektorów PIP 25% poszkodowanych to osoby w wieku od 19-29 lat, natomiast co trzeci (32,8%) śmiertelny wypadek dotyczył osób w wieku 50-59 lat, a co czwarty (25,4%) wypadek kończący się ciężkim uszkodzeniem ciała dotyczył poszkodowanych w wieku 30-39 lat. Ze względu na wykonywany zawód najczęściej wypadkom ulegali robotnicy budowlani tzw. stanu surowego i robót wykończeniowych, natomiast wypadkom śmiertelnym - robotnicy pomocniczy w górnictwie i budownictwie.
Najwięcej poszkodowanych w wypadkach badanych przez PIP pracowało w zakładach przetwórstwa przemysłowego (32,9%) oraz w branży budowlanej (27,9%). Natomiast najwięcej poszkodowanych śmiertelnie odnotowano w budownictwie (34,4%). W przetwórstwie przemysłowym (15,3% poszkodowanych śmiertelnie) najbardziej niebezpiecznymi działami były: produkcja metalowych wyrobów gotowych, maszyn i urządzeń oraz metali.
Dominujące wydarzenia niebezpieczne, powodujące wypadki to: utrata kontroli nad maszynami i środkami transportu (23,3%), poślizgnięcia, potknięcia i upadki (21,0%) oraz uderzenie spadającym czynnikiem materialnym (19,2%). Maszyny do obróbki drewna (pilarki tarczowe, frezarki itp.) spowodowały obrażenia u 121 osób, natomiast maszyny do obróbki metalu (tokarki, prasy, przecinarki do metalu itp.) – u 55 poszkodowanych. Były to z reguły urazy ciężkie prowadzące do trwałego kalectwa, a tym samym utraty zdolności do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami zawodowymi. Wśród wydarzeń skutkujących śmiercią poszkodowanych dominowały upadki z wysokości (25,9%), utrata kontroli nad obsługiwaną maszyną, pojazdem lub ładunkiem (17,8%) oraz uderzenie spadającym czynnikiem materialnym (16,9%).
Wśród przyczyn wypadków ustalonych przez inspektorów PIP dominowały przyczyny ludzkie (47,83%), a następnie organizacyjne (41,12%) oraz techniczne (11,05%). Do „przyczyn ludzkich” zalicza się w szczególności: niewłaściwe, samowolne zachowanie się pracownika, w tym przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych; wejście lub wjechanie w obszar zagrożony bez upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa, niewłaściwe posługiwanie się np. narzędziami lub używanie narzędzi niewłaściwych, nieprawidłowe zachowanie się pracownika lub jego zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem, niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności, lekceważenie lub nieznajomość zagrożeń oraz nieużywanie sprzętu ochronnego – najczęściej spowodowane nieznajomością przepisów i zasad bhp oraz brakiem doświadczenia.
Przyczyny organizacyjne to głównie brak nadzoru nad pracownikami, tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy, brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznej pracy, w tym dotyczące obsługi maszyn i urządzeń oraz prowadzonych procesów technologicznych, brak lub niewłaściwe przeszkolenie poszkodowanego w dziedzinie bhp, niewłaściwa (nadmierna) eksploatacja np. maszyn lub narzędzi (w tym niedostateczna konserwacja, niewłaściwe naprawy i remonty), a także niedostateczne kwalifikacje zawodowe pracownika.
Na przyczyny techniczne składa się m.in.: brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń ochronnych, jak np. osłony zabezpieczające przed dostępem do stref niebezpiecznych, blokady napędu, urządzenia ograniczające wysięg elementów ruchomych itp., stosowanie niewłaściwych rozwiązań technicznych (np. brak zamocowania maszyny do podłoża, niedostateczna wytrzymałość np. rusztowań, narzędzi itp., niewłaściwe położenie środka ciężkości prowadzące do zachwiania stateczności maszyn i urządzeń.
Z przedstawionej przez inspektorów PIP struktury przyczyn wypadków przy pracy wynika, że główne czynniki zagrożeń związane były z niewłaściwą ogólną organizacją pracy, brakiem lub niewłaściwym zabezpieczeniem stanowisk pracy oraz dopuszczaniem do pracy osób bez odpowiedniego przygotowania.
Najwięcej błędów i zaniechań organizacyjnych, skutkujących śmiercią poszkodowanych stwierdzono podczas wykonywania ciężkich prac fizycznych (np. podczas podnoszenia lub pchania), prac na wysokości oraz prac związanych z elektrycznością, jak np. uszkodzenie wyposażenia, prowadzące do porażenia prądem elektrycznym.
Z tytułu ujawnionych wykroczeń inspektorzy pracy nałożyli 1069 mandatów karnych na łączną kwotę ponad 1,5 mln zł oraz skierowali do sądów 87 wniosków o ukaranie, a w 74 sprawach inspektorzy zawiadomili prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.
Edward Kołodziejczyk