W razie wypadku przy pracy przepisy bhp obligują pracodawcę do podjęcia szeregu działań związanych z eliminacją i ograniczeniem zagrożenia, zapewnieniem poszkodowanym udzielenia pierwszej pomocy, ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn tego wypadku oraz zastosowania odpowiednich środków zapobiegających podobnym zdarzeniom.
Należy jednak pamiętać, że w niektórych okolicznościach na pracodawcy spoczywa jeszcze jeden istotny obowiązek: powiadomienie o zdarzeniu właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora. Takiego zgłoszenia należy dokonać wtedy, gdy wypadek, jakiemu uległ pracownik (lub pracownicy) można zakwalifikować jako wypadek śmiertelny, ciężki lub zbiorowy. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku pracodawca nie tylko może zostać ukarany karą grzywny na podstawie przepisów Kodeksu pracy, ale również podlega odpowiedzialności karnej wynikającej z przepisów Kodeksu karnego.
W myśl art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322) – dalej u.u.s.w.p. za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Przepisy art. 3 ust. 4-6 u.u.s.w.p. definiują również pojęcia wypadku śmiertelnego, ciężkiego i zbiorowego. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w którego wyniku nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Ciężki wypadek przy pracy to wypadek, w którego wyniku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Wypadek zbiorowy został natomiast zdefiniowany jako wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Niezależnie od podjęcia działań określonych w art. 234 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94) – dalej k.p., a także ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku, zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870), na pracodawcy, którego pracownik (lub pracownicy) ulegną wypadkowi śmiertelnemu, ciężkiemu lub zbiorowemu oraz każdemu innemu wypadkowi, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy – ciąży dodatkowy obowiązek: niezwłocznego zawiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora (art. 234 § 2 k.p.).
Oznacza to, że już na samym początku postępowania powypadkowego, a więc w momencie powzięcia zawiadomienia o zdarzeniu, pracodawca jest obowiązany dokonać jego wstępnej kwalifikacji prawnej, która pozwoli mu stwierdzić, czy ma do czynienia ze śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadkiem przy pracy.
Ustawodawca nie precyzuje przesłanki „niezwłoczności” powiadomienia. Będzie ona spełniona, jeśli pracodawca bez zbędnej zwłoki powiadomi wskazane wyżej organy. Ponadto, z uwagi na to, iż przytoczony art. 234 § 2 k.p. posługuje się koniunkcją („i... i”), wymagając zawiadomienia o wypadku przy pracy zarówno inspektora pracy, jak i prokuratora, pracodawca jest obowiązany powiadomić obydwa te organy, a powiadomienie tylko jednego z nich stanowi niedopełnienie powyższego obowiązku.
W razie niedopełnienia powyższego obowiązku i niezawiadomienia właściwych organów o wypadku przy pracy, pracodawca może odpowiadać za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, określone w art. 283 § 2 pkt 6 k.p. Jest ono zagrożone sankcją karną w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł. Kara grzywny może być nałożona w drodze mandatu karnego przez inspektora pracy, jeżeli uważa on, że będzie wystarczająca (art. 95 § 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 395) – dalej k.p.w.
W takim przypadku, zgodnie z art. 96 § 1a k.p.w., grzywna może być nałożona w wysokości do 2.000 zł. Wyjątkowo, jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w k.p., popełnia w ciągu 2 lat od dnia ostatniego ukarania kolejne takie wykroczenie, mandat może opiewać na kwotę do 5.000 zł. W pozostałych przypadkach w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika orzeka sąd na podstawie wniosku złożonego przez inspektora pracy, który jest w tych sprawach oskarżycielem publicznym (art. 17 § 2 k.p.w.). W każdej sprawie o wykroczenie wniosek może wnieść również prokurator. Ponadto może on także wstąpić do postępowania wszczętego przez inspektora pracy – wówczas udział inspektora jest wyłączony (art. 18 k.p.w.).
Niezależnie od powyższego pracodawca, który umyślnie nie dopełnia obowiązku informacyjnego wobec inspektora pracy i prokuratora, zgodnie z art. 221 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) popełnia przestępstwo zagrożone karą grzywny do 180 stawek dziennych albo karą ograniczenia wolności. Stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł, ani też przekraczać 2.000 zł. Kara ograniczenia wolności wymierzana jest w miesiącach i może trwać najkrócej miesiąc, a najdłużej 12 miesięcy.
Maciej Ambroziewicz