Obowiązki i uprawnienia pracownika w zakresie bhp

Prawo pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy należy do praw socjalnych zagwarantowanych w art. 66 Konstytucji RP. Z drugiej strony pracownik oprócz zagwarantowanych praw do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, ma w tej materii liczne obowiązki, albowiem przestrzeganie zasad bhp to nie tylko powinność pracodawcy. W komentarzu Serwisu BHP Kamil Szymański omówił obowiązki stron stosunku pracy w tym zakresie.

Fragment komentarza z Serwisu BHP.

1. Podstawowe obowiązki pracownika w zakresie BHP
Kazuistyczny katalog obowiązków pracownika w zakresie BHP ustawodawca zawarł w art. 211 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. Po raz kolejny podkreślono, iż przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W przepisach k.p. jest to jedyny wyjątek, gdy ustawodawca określając obowiązek pracowniczy używa miana „podstawowy”.
Jednocześnie w art. 211 k.p. wskazano, jakie szczegółowe obowiązki spoczywają na pracowniku. Pracownik jest zobowiązany m.in.:
1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem.
2. Obowiązki związane z badaniami profilaktycznymi
Obowiązki pracownika w zakresie poddania się badaniom profilaktycznym konkretyzuje art. 229 k.p. Zgodnie z tym przepisem pracownicy podlegają następującym rodzajom badań:
1) badania wstępne - badaniom tym, podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, a także inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Wyjątek stanowią osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.
2) okresowe badania lekarskie - wykonywane, co pewien czas, w terminach określonych we wskazówkach metodycznych, bądź według zaleceń lekarza specjalisty medycyny pracy.
3) badania kontrolne. Pracownik powinien je wykonać w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, w celu ustalenia jego zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
W odniesieniu do pracowniczego obowiązku poddawania się badaniom lekarskim powstało bogate orzecznictwo sądowe. O tym, jak istotny jest to obowiązek świadczy to, że jego niewypełnienie przez pracownika może zostać uznane za przesłankę do ukarania pracownika w trybie art. 108 k.p., a nawet za powód rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę. Tak też wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 131/05, OSNP 2006, nr 23-24, poz. 344, podnosząc że „odmowa poddania się badaniom kontrolnym po okresie długotrwałej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą, w czasie której pracownik nabył prawo do stałej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, jest naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 211 pkt 5 w związku z art. 229 § 2 k.p.).” Poddanie się przez pracownika badaniom lekarskim jest nie tylko obowiązkiem pracownika, lecz zostało skorelowane powinnością pracodawcy w tym zakresie. Kwestii badań lekarskich pracowników musi bowiem pilnować przede wszystkim pracodawca, to on kieruje pracowników na badania. Realizacja tego obowiązku nie może być traktowana jako działanie godzące w interes pracownika. W wyroku SN z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK 293/03, OSNP 2004, nr 24, poz. 414, przyjęto iż „skierowanie pracownika na badania lekarskie (art. 211 pkt 5 k.p.) nie może być potraktowane jako szykana, zwłaszcza gdy odmowa poddania się tym badaniom może prowadzić do odpowiedzialności pracodawcy za dopuszczenie do pracy w warunkach narażenia na działanie substancji szkodliwych dla zdrowia, bez aktualnych okresowych badań lekarskich.”

Zobacz także: Obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy i jego dokumentowania>>

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.