Ocena ryzyka zawodowego jest jednym z obowiązków pracodawcy, występującym wielokrotnie w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. Zgodnie z art. 1041 k.p. pracodawca ma obowiązek określić w regulaminie pracy obowiązki dotyczące bhp oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą. Przepis § 3 art. 201 k.p. zobowiązuje pracodawcę do przekazania młodocianemu pracownikowi informacji o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez niego pracą, a według art. 226 k.p. pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące na stanowiskach pracy, stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko oraz informować pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną przez nich pracą i o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Z kolei art. 23711a k.p. zobowiązuje pracodawcę do konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bhp, w szczególności dotyczących oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku.
Zgodnie z definicją z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Definicja ta jest nieco inaczej sformułowana w wytycznych oceny ryzyka zawodowego Komisji Europejskiej, według których ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo, że wskutek narażenia na oddziaływanie czynnika zagrażającego istnieje potencjalna możliwość powstania urazu o określonej ciężkości lub pogorszenia – w określonym stopniu - stanu zdrowia.
Konieczność prowadzenia oceny ryzyka zawodowego wynika również z innych aktów prawnych, takich jak: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).
Głównym celem oceny ryzyka jest zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników. Od sposobu przeprowadzenia tej oceny zależy w dużej mierze skuteczność funkcjonującego w organizacji systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
W systemie zarządzania bhp ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzana w spo¬sób usystematyzowany i uwzględniający specyfikę ocenianego stanowiska pracy. Współudział pracowników w przeprowadzaniu oceny może zwiększyć ich zaangażowanie w rozwiązywanie proble¬mów związanych z bhp i wpłynąć na lepszą realizację wynikających z niej działań korygujących i zapobiegawczych. Dzięki temu wśród pracowników zwiększa się świadomość występujących zagro¬żeń, co jest istotne dla ich skuteczniejszego ograniczania.
Niestety, coraz bardziej rozpowszechnia się formalne “odfajkowywanie” tego obowiązku za pomocą różnych, ogólnikowych “list kontrolnych” itp. Połączony z tym jest brak przekonania pracodawców do pożytków płynących ze stosowania oceny i analizy ryzyka do diagnozowania i monitorowania poziomu bezpieczeństwa. Pośrednią przyczyną takiego stanu jest m.in. brak czynników motywujących do działań profilaktycznych (czynników ekonomicznych), a także motywacji organizacyjnej i zarządczej. Mające często miejsce spłycania kryteriów szkoleń bhp pracodawców i osób kierujących pracownikami doprowadziło do tego, że “zaświadczenie o odbyciu szkolenia okresowego bhp” dla tych grup zawodowych może wydać każdy „podmiot gospodarczy„ (często jednoosobowy) – na podstawie szkolenia “na odległość”, czyli w oderwaniu od warunków i specyfiki danego zakładu pracy.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.