Zdecydowana większość osób niepełnosprawnych pozostaje poza rynkiem pracy, mimo uruchomienia wielu programów mających na celu ich aktywizację zawodową. Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zainicjował wprawdzie kampanię mającą zwiększyć zatrudnienie tych osób w administracji publicznej, ale nie przyniosła ona dotychczas znaczących efektów.
W administracji pracuje zbyt mało osób niepełnosprawnych. Do tego stopnia, że wiele urzędów musi dokonywać znaczących wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, ponieważ nie osiągnęły ustawowego wskaźnika zatrudnienia niepełnosprawnych wynoszącego 6%. Dotyczy to aż 91% skontrolowanych przez NIK urzędów. Szczególnie źle sytuacja wyglądała w ministerstwach - w ponad 60% skontrolowanych, odsetek niepełnosprawnych wśród zatrudnionych wynosił nawet mniej niż 1% (na 30 czerwca 2009 Ministerstwo Gospodarki zatrudniało - 3 takie osoby, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - 2). Najwięcej zatrudniało Ministerstwo Pracy - 24 osoby, ale stanowiło to jedynie 3,71% ogółu tam zatrudnionych.
NIK stwierdziła, że urzędy - w tym centralne - w niedostatecznym stopniu zachęcały osoby niepełnosprawne do udziału w prowadzonej rekrutacji. Administracja nie współpracowała w tym obszarze z organizacjami reprezentującymi niepełnosprawnych. Jedynym przejawem aktywności urzędów było najczęściej zamieszczanie w treści ogłoszeń o naborze do pracy informacji, że oferta jest skierowana także do osób niepełnosprawnych. Były jednak instytucje, które w okresie objętym kontrolą NIK nie stosowały się nawet do tej praktyki (m.in. Ministerstwa: Pracy i Polityki Społecznej, Sprawiedliwości, Infrastruktury, Obrony i Rolnictwa). Żadne ze zbadanych przez NIK ministerstw nie uczestniczyło w programie PFRON „Niepełnosprawni w służbie publicznej”.
Niskie zatrudnienie niepełnosprawnych i związane z tym niewypełnienie ustawowego wskaźnika zatrudnienia wiąże się z koniecznością odprowadzania znacznych wpłat na PFRON. Można je obniżyć nie tylko zatrudniając niepełnosprawnych, ale także poprzez dokonywanie zakupów u pracodawców, którzy osiągają wysoki wskaźnik zatrudnienia tych osób. Kontrolowane przez NIK urzędy w ograniczonym stopniu korzystały z tej możliwości. Ponadto w ponad 45% skontrolowanych instytucji NIK stwierdziła przypadki dostarczenia pracodawcy przez osoby niepełnosprawne orzeczeń o niepełnosprawności po upływie wielu miesięcy, a nawet lat od jego otrzymania. W ten sposób rzeczywisty stan zatrudnienia niepełnosprawnych mógł być wyższy do deklarowanego w PFRON i wpłynąć na zmniejszenie wpłacanych przez urząd kwot. W ocenie NIK, jedną z przyczyn nieokazywania orzeczeń mogła być obawa, że posiadanie statusu osoby niepełnosprawnej może zaszkodzić w dalszym rozwoju kariery zawodowej.
Najwyższa Izba Kontroli ocenia, że kierownictwo zbadanych urzędów przestrzega prawidłowo praw niepełnosprawnych pracowników. Generalnie respektowano ich uprawnienia w odniesieniu do wymiaru czasu pracy. Niepełnosprawni pracownicy nie wykorzystywali natomiast w pełni uprawnień do dodatkowej przerwy, zwolnienia z pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych, uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, itp.
W wielu budynkach istnieją wciąż bariery architektoniczne utrudniające niepełnosprawnym swobodne poruszanie się. Choć w okresie objętym kontrolą wykonano szereg prac modernizacyjnych w kontrolowanych urzędach, to jednak nie doprowadziły one do likwidacji wszystkich istotnych barier. Spośród 118 skontrolowanych siedzib urzędów tylko 9 było całkowicie dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych.
Opracowanie: Weronika Adamczyk
Źródło: www.nik.gov.pl; www.popon.pl, stan z dnia 20 sierpnia 2013 r.