Wynagrodzenie za pracę zgodnie z zawartą w dniu 1 listopada 2005 r. umową o pracę nakładczą, obliczane jest zgodnie ze stawką: 0,20 zł za 1 wpis. Umowa w kwestii minimalnego limitu odwoływała się do potrzeb księgowej prowadzącej księgi i rejestry. Pracodawca uiszczał składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne od faktycznie otrzymanego przez pracownika wynagrodzenia (mniejszego od połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę).
Czy ZUS ma prawo uznać umowę o pracę nakładczą za umowę pozorną?
Zakład Ubezpieczeń Społecznych badając zasadność zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych ma prawo badania ważności umowy stanowiącej podstawę tego zgłoszenia (np. umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o pracę nakładczą). Jeżeli więc okoliczności danego przypadku wskazują na to, że taka umowa był pozorna, ZUS może taką osobę wyłączyć z ubezpieczeń społecznych wydając stosowną decyzję administracyjną.
Do ubezpieczeń społecznych mogą być zgłoszone tylko te osoby, które posiadają ku temu stosowny tytuł. Tytuły do ubezpieczeń społecznych zostały określone ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.) - dalej u.s.u.s., a ZUS na mocy art. 86 ust. 2 pkt 1 u.s.u.s. jest uprawniony do kontroli m.in. zgłaszania do ubezpieczeń społecznych. Odwołując się właśnie do tego przepisu Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lutego 2005 r. (III UK 200/04, OSNP 2005, nr 18, poz. 292) wskazał, że ZUS jest uprawniony do zbadania ważności umowy o pracę w celu stwierdzenia objęcia ubezpieczeniem społecznym pracowników. Takie uprawnienie przysługuje ZUS także w odniesieniu do innych umów, które zgodnie z przepisami u.s.u.s. stanowią tytuł do ubezpieczeń społecznych, w tym umowy o pracę nakładczą. Znajduje zresztą to swoje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 9 stycznia 2008 r., (III UK 75/2007, OSNP 2009, nr 3-4, poz. 53) Sąd Najwyższy orzekł, że wykładnia funkcjonalna i systemowa przepisów prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych prowadzi do wniosku o doniosłości prawnej tylko takiej umowy o pracę nakładczą, w której strony uzgodniły i realizowały rozmiar wykonanej pracy nakładczej w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę. W tym samym wyroku Sąd Najwyższy doszedł do konkluzji, że pozorna umowa o pracę nakładczą, na podstawie której jej strony nie miały zamiaru i nie realizowały konstrukcyjnych cech (elementów) tego zobowiązania dotyczących rozmiaru wykonywanej pracy w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę nie stanowi tytułu podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym osób wykonujących pracę nakładczą.
Stąd też, jeżeli wbrew § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz. U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19, z późn. zm.) umowa o pracę nakładczą nie gwarantowała chałupnikowi uzyskania co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia, co znalazło swój wyraz w tym, iż z tytułu tej umowy nakładca wypłacał mu wynagrodzenie w kwocie niższej od 50% najniższego wynagrodzenia, ZUS może uznać taką umowę za pozorną i wydać decyzję stwierdzającą, że nie podlegał on w danym okresie ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę nakładczą.
Piotr Kostrzewa - specjalista z zakresu ubezpieczeń społecznych
Czy ZUS ma prawo uznać umowę o pracę nakładczą za umowę pozorną?
Zakład Ubezpieczeń Społecznych badając zasadność zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych ma prawo badania ważności umowy stanowiącej podstawę tego zgłoszenia (np. umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o pracę nakładczą). Jeżeli więc okoliczności danego przypadku wskazują na to, że taka umowa był pozorna, ZUS może taką osobę wyłączyć z ubezpieczeń społecznych wydając stosowną decyzję administracyjną.
Do ubezpieczeń społecznych mogą być zgłoszone tylko te osoby, które posiadają ku temu stosowny tytuł. Tytuły do ubezpieczeń społecznych zostały określone ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z późn. zm.) - dalej u.s.u.s., a ZUS na mocy art. 86 ust. 2 pkt 1 u.s.u.s. jest uprawniony do kontroli m.in. zgłaszania do ubezpieczeń społecznych. Odwołując się właśnie do tego przepisu Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lutego 2005 r. (III UK 200/04, OSNP 2005, nr 18, poz. 292) wskazał, że ZUS jest uprawniony do zbadania ważności umowy o pracę w celu stwierdzenia objęcia ubezpieczeniem społecznym pracowników. Takie uprawnienie przysługuje ZUS także w odniesieniu do innych umów, które zgodnie z przepisami u.s.u.s. stanowią tytuł do ubezpieczeń społecznych, w tym umowy o pracę nakładczą. Znajduje zresztą to swoje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 9 stycznia 2008 r., (III UK 75/2007, OSNP 2009, nr 3-4, poz. 53) Sąd Najwyższy orzekł, że wykładnia funkcjonalna i systemowa przepisów prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych prowadzi do wniosku o doniosłości prawnej tylko takiej umowy o pracę nakładczą, w której strony uzgodniły i realizowały rozmiar wykonanej pracy nakładczej w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę. W tym samym wyroku Sąd Najwyższy doszedł do konkluzji, że pozorna umowa o pracę nakładczą, na podstawie której jej strony nie miały zamiaru i nie realizowały konstrukcyjnych cech (elementów) tego zobowiązania dotyczących rozmiaru wykonywanej pracy w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę nie stanowi tytułu podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym osób wykonujących pracę nakładczą.
Stąd też, jeżeli wbrew § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz. U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19, z późn. zm.) umowa o pracę nakładczą nie gwarantowała chałupnikowi uzyskania co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia, co znalazło swój wyraz w tym, iż z tytułu tej umowy nakładca wypłacał mu wynagrodzenie w kwocie niższej od 50% najniższego wynagrodzenia, ZUS może uznać taką umowę za pozorną i wydać decyzję stwierdzającą, że nie podlegał on w danym okresie ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę nakładczą.
Piotr Kostrzewa - specjalista z zakresu ubezpieczeń społecznych